پرسش :

آیا نیکوکاران هم نیاز به شفاعت دارند؟

پاسخ :
در میان علماى عقائد اسلامى در زمینه چگونگى تأثیر معنوى شفاعت گفتگو است:

جمعى که به نام «وعیدیه» معروف هستند (آنها که اعتقاد به خلود مرتکبان گناهان کبیره در جهنم دارند) معتقدند: شفاعت اثرى در زدودن آثار گناه ندارد، بلکه تأثیر آن تنها در قسمت پیشرفت و تکامل معنوى و افزایش پاداش و ثواب است.

در حالى که «تفضیلیه» (آنها که اعتقاد به خلود اصحاب کبائر ندارند) معتقدند شفاعت در زمینه گناهکاران است، و اثرش سقوط مجازات و کیفر مى باشد.

ولى محقق معروف «خواجه نصیر الدین طوسى» در کتاب «تجرید الاعتقادات» هر دو را حق مى داند، و معتقد به هر دو اثر است.

«علامه حلّى» در شرح عبارت او در «کشف المراد» نیز این عقیده را انکار نکرده بلکه شواهدى براى آن آورده است.

گمان نمى کنیم با توجه به آنچه در معنى شفاعت از نظر ریشه لغوى و هم از نظر مقایسه با «شفاعت تکوینى» گفته شده، تردیدى باقى بماند که عقیده «محقق طوسى» به واقعیت نزدیک تر است.

زیرا از یک سو در روایت معروفى که از امام صادق(علیه السلام) نقل شده مى خوانیم: «ما أَحَدٌ مِنَ الأَوَّلِینَ وَ الآْخِرِینَ إِلاّ وَ هُوَ مُحْتاجٌ إِلى شَفاعَةِ مُحَمَّد(صلى الله علیه وآله) یَوْمَ الْقِیامَة»، (1) (طبق این حدیث همه مردم نیازمند به شفاعت پیامبرند).

و به این ترتیب، حتى کسانى که از گناه توبه کرده اند و جرم آنها بخشوده شده، باز نیاز به شفاعت دارند، و این در صورتى ممکن است که اثر شفاعت دو جانبه باشد و افزایش مقام را نیز شامل شود.

و اگر در بعضى از روایات مى خوانیم، نیکوکاران نیاز به شفاعت ندارند،(2) منظور نفى آن نوع شفاعت است که در مورد مجرمان و گناهکاران مى باشد.

از سوى دیگر، حقیقت شفاعت ضمیمه شدن موجود قوى ترى به موجود ضعیف تر براى کمک به او است، این کمک ممکن است براى افزایش نقاط قوت باشد و نیز ممکن است براى پیرایش نقاط ضعف.

همان طور که در شفاعت تکوینى و موجوداتى که در مسیر تکامل و پرورش قرار دارند نیز این دو جنبه مشهود است: گاهى موجودات پائین تر نیازشان به عوامل نیرومندتر و برتر براى از میان بردن عوامل تخریب است (همانند نیاز گیاه به نور آفتاب براى از بین بردن آفات) و گاه، براى افزودن نقاط قوت و پیشرفت مى باشد (همانند نیاز گیاه براى رشد و نمو به نور آفتاب) و همچنین یک شاگرد درس خوان هم براى اصلاح اشتباهات خود نیاز به استاد دارد و هم براى افزایش معلومات مختلف.

بنابراین شفاعت به دلائل مختلف اثر دوگانه دارد و انحصار به زدودن آثار جرم و گناه ندارد (دقت کنید). 

پی‌نوشت‌ها:
(1). «بحار الانوار»، جلد 8، صفحه 38؛ تفسیر «قمى»، جلد 2، صفحه 202.
(2). «بحار الانوار»، جلد 88، صفحه 131؛ «ثواب الأعمال»، صفحه 76 (انتشارات شریف رضى).

منبع: تفسیر نمونه، آیت الله العظمی ناصر مکارم شیرازی دام ظله، دار الکتب الإسلامیه، چاپ پنجاه و پنجم، ج 1، ص 280.