پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره اسراء چیست؟


پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «اِسراء»، «بنی اسرائیل» و «سُبحان».

از آن جهت این سوره را «اِسراء» نامیدند که در آیه اول آن اشاره ای به سیر شبانه پیامبر صلی الله علیه و آله به مسجد الاقصی و معراج شده است. و نام آن را «بنی اسرائیل» گفتند، چرا که در این سوره از فرزندان اسرائیل یعنی یهودیان و فسادهای آنان در زمین و کیفر الهی آنان گفتگو شده است.

شمارگان: دارای 111 آیه و 1533 کلمه و 6460 حرف است.

نزول: این سوره در سال یازدهم بعثت در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، یعنی یک سال و دو ماه قبل از هجرت نازل گردید. و چهل و نهمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمده ولی در چینش کنونی قرآن هفدهمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده:
«هر کس سوره اسراء را در هر شب جمعه بخواند امام زمان علیه السلام را قبل از مرگ درک خواهد کرد. البته این ثواب مخصوص کسی است که وقتی به آیات مربوط به سفارش پدر و مادر می رسد، عواطفش تحریک شود، و محبت بیشتری نسبت به پدر و مادر احساس کند.»(1)

ویژگی ها: این سوره با آنکه مکی است اما برخی مشخصات سوره های مدنی را دارد، مثل اینکه آیات آن نسبتاً طولانی است. چرا که در اواخر اقامت پیامبر صلی الله علیه و آله در مکه نازل شده و نوعی زمینه برای سوره های مدنی بشمار می آید. این سوره با تسبیح خدا آغاز و با حمد و تکبیر او پایان می پذیرد. و آیه 107 این سوره یک سجده مستحب دارد.

اهداف: هدف های اساسی این سوره عبارتند از:
1. توجه به وحدانیت خدا.
2. طرح مسائلی از معاد و یادآوری آن.
3. اثبات نبوت و دفاع از آن بوسیله ذکر معجزات.
4. توجه به اعجاز قرآن و معراج پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله.
5. بیان برخی احکام و دستورات اخلاقی.

مطالب: در این سوره مطالب عمده زیر به چشم می خورد:
الف) عقاید:
1. اشاره ای به دلایل خداشناسی و وحدانیت او شده است. (آیات 40 و 111)
2. به مسأله معاد و نامه اعمال پرداخته است. (آیات 13-14 و 71)
3. بحث اعجاز قرآن و ناتوانی مخالفان در مقابله با آن در این سوره مطرح است. (آیه 88)
4. برخی دلایل ومطالب پیرامون نبوت گوشزد شده است.
از جمله معراج واعجاز قرآن. (آیه 1 و...)
 
ب) اخلاق:
1. در مورد حق شناسی از پدر و مادر سفارش شده است. (آیات 23-24)
2. تکبّر و خود برتربینی سرزنش شده است. (آیه 37)
3. وسوسه های شیطان و راههای نفوذ او گوشزد شده است. (آیه 64)
4. مطالبی پیرامون اخلاق در خانواده و اجتماع بیان شده است. (آیات 27-37)
 
ج) احکام:
1. دستور نماز و اشاره ای به اوقات آن. (آیه 78)
2. دستور نماز شب به پیامبر. (آیه 79)
3. ممنوعیت اسراف و تبذیر گوشزد شده است. (آیه 27)
4. ممنوعیت زنا. (آیه 32)
5. ممنوعیت خوردن مال یتیم. (آیه 34)
6. ممنوعیت کم فروشی. (آیه 35)
7. ممنوعیت خونریزی و فرزندکشی. (آیات 31 و 33)
8. وفای به عهد. (آیه 34)
 
د) داستان ها:
1. اشاره ای به جریان معراج پیامبر صلی الله علیه و آله. (آیه 1)
2. سرگذشت بنی اسرائیل بیان شده است. (آیات 4-7)
3. داستان موسی علیه السلام. (آیات 101-104)
4. داستان سجده ملائکه برای آدم علیه السلام و امتناع ابلیس از آن. (آیه 61)
5. اشاره ای به نوح علیه السلام. (آیات 3 و 17)
6. اشاره ای به قوم ثمود. (آیه 59)
 
ه) مطالب فرعی:
1. شخصیت انسان و برتری او بر سایر مخلوقات گوشزد شده است. (آیه 70)
2. تأثیر قرآن در درمان بیماریهای اخلاقی و اجتماعی. (آیه 82)
3. مسأله تسبیح همه موجودات برای خدا. (آیه 44)
4. ردّ بت پرستی مشرکین و تنزیه خدا از شریک و فرزند و یار و یاور. (آیات 40-43)
5. بیان سازش نکردن پیامبر صلی الله علیه و آله با مشرکان. (آیات 73-76)
6. تذکر دو بار فساد بنی اسرائیل در زمین. (آیه 4)
7. اشاره ای به حساب و عدد و منشأ آنها. (آیه 12)
8. دستور به پیامبر در مورد دادن حق خویشان که منشأ جریان بخشیدن فدک به حضرت زهرا علیها السلام شد. (آیه 26)
9. بیان پاره ای از دستورات حکمت آمیز. (آیات 8-39)
10. اشاره ای به خواب پیامبر صلی الله علیه و آله و شجره ملعونه. (آیه 60)
11. اشاره ای به مسأله روح. (آیه 85)

پی‌نوشت‌:
(1) مجمع البیان، ذیل سوره اسراء و نمونه، ج 12، ص 4.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.