پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره کهف چیست؟


پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «کَهْف»، «اصحابُ الکهف» و «حائِله».

واژه «کهْف» به معنای غار و شکاف کوه می باشد. و نامگذاری این سوره بر اساس آیات 9 تا 26 این سوره می باشد که داستان اصحاب کهف یعنی آن غارنشینان یکتاپرست، را مطرح کرده است.

شمارگان: دارای 110 آیه و 1579 کلمه و 6360 حرف است.

نزول: این سوره که در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد،(1) شصت و هشتمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمده است یعنی بعد از سوره غاشیه و قبل از سوره نحل نازل شده است ولی در چینش کنونی قرآن هیجدهمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که: «خواندن سوره کهف در شب های جمعه سبب رسیدن به فیض شهادت و محشور شدن با شهداء می شود.»(2)

تذکر: قبلاً بیان کردیم که تحقق اینگونه ثواب ها و آثار برای سوره های قرآن شرایطی دارد، که از جمله آنها عمل به محتوای سوره است.

ویژگی ها: این سوره با حمد و ستایش خدا آغاز می گردد و با تذکر توحید و ایمان و عمل صالح پایان می یابد.

در این سوره از برخی داستان های عجیب تاریخ بشر پرده برداشته شده و آیه آخر این سوره ویژگی خاصی دارد که هر کس آن را قبل از خواب با رعایت شرایطی بخواند، هر ساعتی که اراده کند، از خواب بیدار خواهد شد.(3)

اهداف: در این سوره هدف های اساسی زیر دنبال می شود:
1. توجه به مبدأ.
2. توجه به معاد و اثبات آن که هدف اصلی سوره است.
3. عبرت آموزی از سرگذشت های عجیب پیشینیان.

مطالب: در این سوره مطالب عمده زیر به چشم می خورد:
الف) عقاید:
1. یادآوری توحید. (آیات 4-5)
2. یادآوری بشارت ها و هشدارهای مقام نبوت. (آیات 6 و 56)
3. یادآوری مکرر رستاخیز و ارائه نمونه ای عینی از معاد در داستان اصحاب کهف. (آیه 19)
 
ب) اخلاق:
1. به مسلمانان تذکر می دهد که در محیط فاسد حلّ نشوند و تسلیم اکثریت نگردند بلکه همچون اصحاب کهف بر خلاف آنان عمل کنند.
2. تذکراتی پیرامون توجه به آخرت و دل نبستن به دنیا می دهد. (آیه 28)
3. عبرت آموزی از سرگذشت های عجیب پیشینیان در زندگی. (آیات 58-59)
 
ج) داستان ها:
1. داستان اصحاب کهف و خواب طولانی آنها. (آیات 9-26)
2. داستان صاحب دو باغ. (آیات 31 به بعد)
3. اشاره ای به داستان آدم علیه السلام و ابلیس. (آیه 50)
4. داستان جالب موسی علیه السلام و عبد صالح خدا (خضر علیه السلام). (آیات 60-82)
5. داستان ذی القرنین. (آیات 83 به بعد)
6. داستان یأجوج و مأجوج. (آیات 93-98)
 
د) مطالب فرعی:
1. به انسان ها تذکر می دهد که نباید تنها به ظواهر حوادث بنگرند.
2. ساختن سدّی آهنین توسط ذی القرنین. (آیه 96)
3. یادآوری پاداش های صالحان. (آیات 30-31)
4. مال و فرزند زیورهای زندگی دنیاست و اعمال باقی ماندنی و صالح بهتر است. (آیه 46)

پی‌نوشت‌ها:
(1) برخی آیات سوره کهف را مدنی دانسته اند، (ر. ک: درآمدی به تحقیق در اهداف ومقاصد سوره ها، شحاته، ص 319).
(2) مجمع البیان و برهان، ذیل سوره کهف.
(3) مجمع البیان و برهان ذیل سوره کهف.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.