پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره عنکبوت چیست؟


پاسخ :
نام: تنها نام این سوره «عنکبوت» است، که از آیه 41 این سوره گرفته شده است و در آنجا خانه عنکبوت را سست ترین خانه ها معرفی کرده است.

شمارگان: دارای 69 آیه و 1981 کلمه و 4195 حرف است.

نزول: سوره عنکبوت که در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل گشت،(1) هشتاد و چهارمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمده است یعنی بعد از سوره روم و قبل از سوره مطففین نازل شده است. و زمان نزول آن نزدیک به زمان هجرت بوده است. اما در چینش کنونی قرآن بیست و نهمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت قرائت این سوره از امام صادق علیه السلام حکایت شده که به خدا سوگند یاد کرد: «هر کس سوره عنکبوت و روم را در ماه رمضان تلاوت کند، از اهل بهشت است.»(2)

تذکر: قبلاً هم یادآور شدیم که این پاداش های تلاوت سوره ها برای کسی است که آن ها را بخواند و به مضامین آنها عمل کند و در این صورت اهل بهشت خواهد بود.

ویژگی ها: این سوره نیز از سوره هایی است که با حروف مقطعه (الم) شروع می شود. و نام عنکبوت در قرآن فقط دو بار آمده است که در آیه 41 این سوره قرار دارد.

اهداف: هدف های اساسی این سوره عبارتند از:
1. یادآوری توحید و نشانه های خدا در جهان آفرینش.
2. یادآوری قیامت.
3. یادآوری سنت الهی امتحان.

مطالب: مطالب عمده ای که در سوره عنکبوت به چشم می خورد عبارتند از:
الف) عقاید:
1. یادآوری توحید و بطلان شرک. (آیات 61-65)
2. امتحان ایمان مردم به خدا با بلاها و مشکلات. (آیات 2-6)
3. توجه به قیامت. (آیات 53-54)
4. اشاره ای به دلایل حقانیّت پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله از جمله اینکه پیامبر صلی الله علیه و آله خط نمی نوشت. (آیه 48)
 
ب) اخلاق:
1. به مسلمانان دستور می دهد که با اهل کتاب به صورت نیکویی بحث نمایید. (آیه 46)
2. سفارش در مورد نیکو رفتار نمودن با پدر و مادر. (آیه 8)
3. دنیا بازیچه است و حیات واقعی از آن آخرت است. (آیه 64)
 
ج) احکام:
1. دستور انجام نماز و اینکه نماز سبب منع فحشا و منکر می شود. (آیه 45)
2. اگر پدر و مادر انسان را به شرک دعوت کنند حق اطاعت آنها را ندارد. (آیه 8)
 
د) داستان ها:
1. اشاره ای به داستان نوح علیه السلام. (آیات 14-15)
2. اشاره ای به داستان ابراهیم علیه السلام. (آیات 16-25 و 31)
3. اشاره ای به داستان لوط علیه السلام. (آیات 26-30 و 32-35)
4. اشاره ای به داستان شعیب علیه السلام. (آیات 36-38)
5. اشاره ای به داستان موسی علیه السلام. (آیه 39)
6. اشاره ای به اسحاق و یعقوب علیهما السلام. (آیه 27)
7. اشاره ای به قوم عاد و ثمود. (آیه 38)
8. اشاره ای به قارون و هامان و فرعون. (آیه 39)
 
ه) مطالب فرعی:
1. دلداری به پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله و مؤمنان با یادآوری مشکلات پیامبران گذشته. (آیه 14 به بعد)
2. یادآوری عظمت قرآن. (آیه 51)
3. اشاره ای به لجاجت مخالفان. (آیات 4-53 و...)
4. تذکراتی پیرامون منافقان. (آیات 10-11)
5. دعوت به مسافرت در زمین. (آیه 20)
6. همگانی بودن مرگ. (آیه 57)
7. اشاره ای به فطرت خداجوی بشر. (آیه 65)

پی‌نوشت‌ها:
(1) برخی این سوره را مدنی می دانند و برخی ده آیه اول آن را مدنی می دانند. (صافی، ج 4، ص 110)
(2) نورالثقلین، ج 4، ص 147.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.