پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره لقمان چیست؟


پاسخ :
نام: تنها نام این سوره «لقمان» است که این نامگذاری به مناسبت آیه 12 به بعد این سوره است که در آنجا نامی از لقمان برده شده و پندهای گرانمایه او را به فرزندش مطرح می کند.

شمارگان: دارای 34 آیه و 542 کلمه و 2110 حرف است.

نزول: سوره لقمان که در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله نازل شد، پنجاه و ششمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله فرود آمده است، یعنی بعد از سوره صافّات و قبل از سوره سبأ و اندکی قبل از هجرت نازل گردیده است. اما در چینش کنونی قرآن سی و یکمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت قرائت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده که فرمودند: «هر کس سوره لقمان را بخواند، لقمان در قیامت رفیق و دوست اوست.»(1)

تذکر: روشن است که خواندن سوره لقمان و عمل به نصیحت های او می تواند انسان را از نظر اخلاق و عقاید شبیه لقمان سازد و همین شباهت روحی سبب رفاقت در قیامت خواهد شد.

ویژگی ها: این سوره نیز با حروف مقطعه (الم) شروع می شود. و سوره لقمان یکی از سوره های اخلاقی قرآن بشمار می آید.

در این سوره از داستان های پیامبران خبری نیست و کم کم مردم را با نام های احکام (مثل نماز، زکات، امر به معروف...) آشنا می کند.

اهداف: هدف های اساسی این سوره عبارتند از:
1. یادآوری توحید با ذکر نشانه های خدا.
2. یادآوری قیامت.
3. پندهای اخلاقی برای سازندگی روحی انسان.

مطالب: مهمترین مطالبی که در سوره لقمان وجود دارد عبارتند از:
الف) عقاید:
1. دلایل توحید و نشانه های خدا در آفرینش جهان. (آیات 29-31)
2. نهی از شرک که ظلم بزرگی به نفس انسان است. (آیه 13)
3. یادآوری علم بی پایان الهی با ذکر مثال و موارد علم غیب. (آیات 16 و 27 و 34)
4. تذکری پیرامون توحید فطری در کوران حوادث. (آیه 32)
5. تذکرات و هشدار پیرامون قیامت. (آیات 4 و 22)
 
ب) اخلاق:
1. نکوهش سرگرمی های ناسالم که انسان را از راه خدا باز می دارد. (آیه 6)
2. پندهای گرانمایه لقمان به فرزندش در مورد: توحید، نیکی به پدر و مادر، نماز، امر به معروف و نهی از منکر، صبر، خوشرویی با مردم، تواضع، اعتدال در امور. (آیات 12-19)
3. بیان صفات نیکوکاران. (آیات 3-5)
4. بیان این نکته که دنیا فریبنده است. (آیه 33)
 
ج) احکام:
1. تذکری پیرامون نماز. (آیات 4 و 17)
2. تذکری پیرامون امر به معروف و نهی ازمنکر. (آیه 17)
3. تذکری پیرامون زکات (و انفاق مالی). (آیه 4)
 
د) داستان:
داستان لقمان و فرزندش و نصیحت های خیرخواهانه به او. (آیات 12-19)
 
ه) مطالب فرعی:
1. اشاره ای به عظمت قرآن و رحمت بودن آن برای مؤمنان. (آیات 2-3)
2. اشاره ای به نیروی جاذبه و آسمانهای بدون ستون. (آیه 10)
3. اشاره ای به زوجیت گیاهان. (آیه 10)
4. نکوهش تقلید از پدران در مورد بت پرستی. (آیه 21)

پی‌نوشت‌:
(1) مجمع البیان، ذیل سوره لقمان.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.