پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره فاطر چیست؟


پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «فاطِر» و «ملائکه».

واژه «فاطِر» به معنای شکافنده و پدید آورنده است. و این واژه در اولین آیه این سوره بعنوان یکی از صفات خدا آمده است. و صفات ملائکه نیز در همان آیه بیان شده است.

شمارگان: دارای 45 آیه و 797 کلمه و 3130 حرف است.

نزول: سوره فاطر که در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمد، چهل و دومین سوره ای است که بین هجرت به حبشه تا زمان معراج بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده است، این سوره پس از سوره فرقان و قبل از سوره مریم فرود آمده است. اما در چینش کنونی قرآن سی و پنجمین سوره بشمار می رود.

فضایل: در مورد فضیلت تلاوت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده که: «هر کس سوره فاطر را بخواند، در روز قیامت سه در از درهای بهشت او را به سوی خود دعوت می کند. که از هر کدام می خواهی وارد شو.»(1)

اهداف: در این سوره اهداف اساسی زیر پی گیری می شود:
1. یادآوری توحید.
2. یادآوری معاد.
3. طرح رهبری پیامبر صلی الله علیه و آله.

مطالب: در این سوره مطالب عمده زیر به چشم می خورد:
الف) عقاید:
1. نشانه های عظمت خدا در عالم هستی و دلایل توحید. (آیات 9-13)
2. تدبیر و ربوبیت خدا نسبت به همه جهان بویژه انسان. (آیات 2 و 3)
3. نتایج اعمال انسان در آخرت هویدا می شود.
4. دلداری پیامبر در مبارزه با دشمنان لجوج. (آیه 3)
5. آفرینش ملائکه بصورت های مختلف. (آیه 1)
6. بهشت برای اهل ایمان و آتش برای کافران. (آیات 33-37)
 
ب) اخلاق:
1. پندها و ادرزهای الهی در زمینه های مختلف.
2. هشدار به مردم در مورد فریبکاری شیطان. (آیه 5)
3. هشدار به مردم در مورد فریبکاری دنیا. (آیه 4)
4. طرح بحث تزکیه نفس. (آیه 18)
5. تشویق مردم به انفاق. (آیه 29)
 
ج) احکام:
تشویق به نماز. (آیات 18 و 29)
 
د) مطالب فرعی:
1. آفرینش انسان از خاک و مراحل خلقت او. (آیه 11)
2. بیان سنت تخلف ناپذیر الهی درباره مستکبران. (آیه 42)
3. خلقت انسان و تسخیر ماه و خورشید و آمدن شب و روز همه در جهت سپاسگزاری انسان و شناخت خدا و اطاعت اوست.
4. بیان فضیلت قرآن و ارزش قرائت آن. (آیات 29-32)
5. مطالبی پیرامون کلمۀ طیّب و عمل صالح که بسوی خدا می رود. (آیه 10)
6. همه مردم فقیر و محتاج خدا هستند. (آیه 15)
7. هیچ کس بار دیگری را بدوش نمی کشد. (آیه 18)
8. از بندگان خدا، دانشمندان هستند که اهل خَشیَّت هستند. (آیه 28)
9. دعوت به سیر و مسافرت در زمین. (آیه 44)
10. بیان سنت الهی در مورد مهلت دادن به بندگان. (آیه 45)

پی‌نوشت‌:
(1) مجمع البیان، ذیل سوره فاطر.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.