پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره زمر چیست؟


پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «زُمَر» و «غُرَف».

سبب نامگذاری آن تکرار واژه «زُمَر» در آیات 71 و 73 این سوره است و این واژه به معنای فوج و گروه است. و انتخاب نام «غُرَف» که به معنای اتاق و کاخ می آید، آیه 20 این سوره است که واژه غُرَف در آن تکرار شده است.

شمارگان: دارای 75 آیه و 1192 کلمه و 4708 حرف است.

نزول: سوره زُمَر که در مکه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمده، پنجاه و هشتمین سوره ای است که بر پیامبر صلی الله علیه و آله نازل شده است و بعد از سوره سبأ و قبل از سوره مؤمن، و در دوران اخیر زندگی مسلمانان در مکه، یعنی پس از معراج و قبل از هجرت فرود آمده است. اما در چینش کنونی قرآن زُمَر سی و نهمین سوره بشمار می آید.

فضایل: در مورد فضیلت این سوره از پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله حکایت شده که: «هر کس سوره زُمَر را قرائت کند، خدا امیدش را از رحمت خود قطع نخواهد کرد.»(1)

تذکر: روشن است که آثار سوره های قرآن بستگی به قرائت و تدبّر و تفکّر در آنها و عمل به محتوای آنها دارد.

اهداف: هدف های اساسی که در سوره زمر دنبال می شود عبارتند از:
1. دعوت به توحید.
2. یادآوری رستاخیز و خصوصیات آن.

مطالب: مطالب مهمی که در این سوره بچشم می خورد عبارتند از:
الف) عقاید:
1. سفارش به توحید در همه ابعاد و اقسامش مثل توحید افعالی، توحید عبادی و نفی شرک. (آیات 3-4 و 38)
2. یادآوری معاد، یاد دادگاه بزرگ عدالت خدا و تذکر ثواب و جزاء و بهشت و دوزخ. (آیه 20)
 
ب) اخلاق:
1. ترغیب به شب زنده داری با عبادت. (آیه 9)
2. دعوت به خود نگهداری و پارسایی. (آیه 10)
3. دستور به شکرگزاری. (آیه 66)
 
ج) احکام:
دستور به پیامبر صلی الله علیه و آله در مورد پرستش خدا همراه با اخلاص. (آیه 11)
د) داستان ها: اشاره ای به سرنوشت کافران پیشین. (آیات 25-26)
 
ه) مطالب فرعی:
1. آشکار شدن نتایج اعمال در قیامت و ترس از آن.
2. سیاه شدن صورت دروغگویان و کسانی که بر خدا افتراء بستند. (آیه 60)
3. بیان اهمیت قرآن و تأثیر نیرومند آن در قلب ها. (آیات 1-2 و 23)
4. یادآوری توبه و بازگشت به سوی خدا. (آیات 17 و 53)
5. یادآوری آفرینش انسان ها از یک نفس. (آیه 6)
6. بشارت به کسانی که سخنان را می شنوند و بهترین آنها را تبعیت می کنند. (آیه 18)
7. بیان شرح صدر. (آیه 22)
8. خبر از فوت حتمی پیامبر صلی الله علیه و آله. (آیه 31)
9. بیان اینکه خواب نوعی مرگ است و روح در آن حالت گرفته می شود. (آیه 42)
10. سخن از دو نفخ صور. (آیه 68)

پی‌نوشت‌:
(1) مجمع البیان، ذیل آغاز سوره زمر.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.