پرسش :

ویژگی ها، اهداف و محتوای سوره انسان چیست؟


پاسخ :
نام ها: نام های این سوره عبارتند از: «دَهْر»، «انسان»، «هَلْ اتی» و «الاَبرار».

در این نامگذاری ها از آیه اول و پنجم این سوره الهام گرفته شده است. و «دَهْر» به معنای روزگار است.

شمارگان: دارای 31 آیه و 240 کلمه و 1054 حرف است.

نزول: سوره دهر که در مدینه بر پیامبر اسلام صلی الله علیه و آله فرود آمده، بعد از سوره الرّحمن و قبل از سوره طلاق و به عنوان نود هفتمین سوره قرآن نازل شده است. اما در چینش کنونی قرآن هفتاد و ششمین سوره بشمار می آید.

فضایل: از امام باقر علیه السلام حکایت شده که: «یکی از پاداش های کسی که سوره فوق را در هر صبح پنج شنبه بخواند، آن است که در قیامت با پیامبر صلی الله علیه و آله خواهد بود.»(1)

البته این امتیاز مخصوص کسانی است که در راستای آموزه های این سوره و پیامبر صلی الله علیه و آله حرکت کنند.

ویژگی ها: این سوره نذر امام علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام و ایثار آنان را می ستاید. و برخی مفسران نوشته اند که این سوره با آنکه مطالب زیادی در مورد بهشت دارد اما از حوری های بهشتی سخن نگفته است چرا که در آن ذکری از فاطمه علیها السلام شده است.

اهداف: اساسی ترین هدف های این سوره عبارتند از:
1. یادآوری رستاخیز و عذاب ها و نعمت های فراوان آن.
2. ارائه یک برنامه خودسازی همراه با ایثار و عبادت.

مطالب: مهمترین مطالب این سوره عبارتند از:
الف) عقاید:
1. یادآوری قیامت.
2. بیان حالات نیکان و کافران در قیامت. (آیات 4-22)
3. سخن از شراب های پاک بهشتی. (آیه 21)
 
ب) احکام:
1. دعوت به سجده در شب. (آیه 26)
2. بحث وفای به نذر (که در مورد نذر امام علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام در مورد سه روز روزه برای سلامتی امام حسن و امام حسین علیهما السلام و سپس وفای ایثارگرانه آنها بدین نذر است.) (آیه 7 به بعد)
 
ج) اخلاق:
1. دعوت به صبر. (آیه 24)
2. تشویق به غذا دادن به مسکین، یتیم و اسیر که با الهام از عمل ایثارگرانه امام علی علیه السلام و فاطمه علیها السلام بیان شده است. (آیات 7-9)
د) مطالب فرعی: 1. اشاره ای به آفرینش انسان. (آیات 1-2)
2. یادآوری عظمت قرآن. (آیه 23)
3. حاکمیت مشیّت الهی در عین آزاد بودن انسان. (آیات 3 و 29-30)

پی‌نوشت‌:
(1) مجمع البیان، ذیل آغاز سوره دهر.

منبع: سیمای سوره های قرآن (برگرفته از تفسیر قرآن مهر)، محمدعلی رضایی اصفهانی، انتشارات پژوهش های تفسیر و علوم قرآن، قم، 1389 ش.