پرسش :

آیات قرآن بر اشعار شعراء چه امتیازى دارند؟


پاسخ :
در میان شعرا و سخن پردازان، این نکته معروف است که در بسیارى از موارد، براى زیبائى بیان باید از مبالغه هاى دروغ استفاده کرد و مثلا به خاطر گرد و غبارى که از سمّ ستوران لشکر، در بیابان برپا مى شود، طبقات هفتگانه زمین را شش، و طبقات هفت گانه آسمان را هشت کرد! و یا نه کرسى فلک را زیر پاى گذارد، تا به بلنداى رکاب قزل ارسلان رسید! و دل را دریاى خون، و اشک چشم را رود جیحون ساخت، تا آنجا که گفته اند:
در شعر مپیچ و در فن او *** که از اکذب او است احسن او!
و به این ترتیب زیباترین شعرها، دروغ آمیزترین آنها است.

تعبیر قرآن درباره شعرا که مى گوید: «أَلَمْ تَرَ أَنَّهُمْ فِی کُلِّ وَاد یَهِیمُونَ»؛ (آیا ندیدى آنها در هر وادى سرگردانند؟) ظاهراً اشاره به همین معنا است که غالباً غرق پندارها و تشبیهات شاعرانه خویش اند!(1)

ولى هنگامى که ما به قرآن مراجعه مى کنیم، در هیچ موردى مبالغه دروغ آمیز نمى بینیم، و با تمام زیبایى و ظرافتى که در الفاظ و معانى وجود دارد همگى بیانگر حقایق است؛ و این که مشاهده مى کنیم قرآن در آیات متعدّدى تهمت شاعر بودن را از پیامبر اسلام(صلى الله علیه وآله) و تهمت شعر را از قرآن نفى مى کند نیز به همین دلیل است.(2)

آرى! با این که قرآن عارى از تخیّل هاى شاعرانه و مبالغه ها و اغراق هاى دور از حقیقت شعرى، و تشبیهات و استعارات خیالى است و چیزى جز بیان حقایق (آن هم بطور جدى و قطعى) ندارد، در عین حال آن چنان شیرین و جذّاب است که حتّى دور افتادگان از اسلام بلکه مخالفان پیامبر(صلى الله علیه وآله) را به خود جذب مى کرد.

جالب این که تاریخ مى گوید: بسیارى از شعراى نامدار عرب هنگامى که خود را در برابر فصاحت قرآن دیدند، از جان و دل اسلام را پذیرا شدند.

از جمله شاعر توانمندى که در قلمرو جاذبه قرآن مسلمان شد لبید بود که شعرش در زمان جاهلیت به عنوان یکى از معلّقات سبع (هفت قطعه شعر معروفى که به عنوان اشعار برگزیده عرب انتخاب و بر دیوار کعبه آویزان شده بود) به شمار مى آمد، مسلمان شد.

حسان بن ثابت نیز از شعراى ثروتمندى بود که به خاطر جاذبه قرآن مسلمان شد.

خنساء شاعره نقّاد عرب، و اعشى ادباى کم نظیرى بودند که به اسلام گرایش پیدا کردند، و از جاذبه قرآن بهره ها گرفتند.(3)

پی‌نوشت‌ها:
(1). سوره شعرا، آیه 225.
(2). در سه آیه از قرآن، این نسبت ناروا از مشرکان نقل شده است (سوره انبیاء ، آیه 5، سوره صافات، آیه 36، سوره طور، آیه 30) و در دو آیه، خداوند با صراحت این معنا را از پیامبرش نهى مى کند (سوره یس، آیه 69 و سوره حاقه، آیه 41).
(3). شیوه هاى اعجاز قرآن، صفحه 77.

منبع: پیام قرآن‏، آیت الله العظمى ناصر مکارم شیرازى، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1386 ه. ش‏، ج 8، ص 118.