پرسش :

منظور از واژه «مَثَل» در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :
«مَثَلْ» در اصل از ماده «مُثُول» به معنى صاف ایستادن است، و به عکس هایى که از کسى یا چیزى مى گیرند، یا نقّاشى مى کنند، «تمثال» گفته مى شود، گوئى خود او در آنجا ایستاده است، سپس به هر چیزى که شبیه چیز دیگر است «مثال» گفته می شود.

همچنین «مَثَل» به سخنى گفته مى شود که با سخن دیگر شباهتى داشته باشد و یا آن را تبیین کند. بعضى گفته اند: فرق میان «مماثل» و «مساوى» آن است که «مماثل» به دو چیز مى گویند که از یک جنس باشد؛ اما مساوى ممکن است از یک جنس باشد یا دو جنس، همین قدر که در مقدار و اندازه یکى باشند کافى است. «مَثَلْ» به معنى صفت نیز آمده است، و گاه به صفات جالب و زیبا و داستان هاى عجیب و قابل توجه نیز اطلاق مى شود و لذا «اَمْثَل» به معنى نمونه است.

«مُثْلَه» کردن به معناى قطع نمودن بعضى از اعضاى بدن انسان به عنوان شکنجه و مجازات است، در واقع کسى که مرتکب چنین عملى مى شود، مى خواهد به دیگران بفهماند که اگر شما هم چنین کنید مجازاتى مثل این شخص خواهید داشت، و لذا «مَثُلات» به معناى عقوبت ها آمده است، عقوبت هایى که باعث عبرت دیگران مى شود تا مرتکب اعمالى مثل اعمال گذشتگان نشوند.(1)

به این ترتیب ملاحظه مى کنیم که ریشه یک لغت به مناسبت هاى مختلفى در مفاهیم بسیار متنوع و جدیدى به کار مى رود، و تدریجاً از اصل خود فاصله گرفته، به طورى که معانى کاملا مختلفى را شامل مى شود، در حالى که ریشه همه یکى است.

پی نوشت:
(1). المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانى، حسین بن محمد، تحقیق: داوودی، صفوان عدنان، دارالعلم، الدار الشامیة، بیروت، 1412 ق، چاپ اول، ص 760، مثل؛ معجم المقاییس اللغة، ابن فارس، أحمد بن فارس‏، محقق/ مصحح: هارون، عبد السلام محمد، مکتب الاعلام الاسلامی، ‏قم،‏ ‏1404 ق‏، چاپ اول، ج ‏5، ص 297، مثل؛ لسان العرب، ابن منظور، محمد بن مکرم، دار صادر، بیروت، 1414 ق، چاپ سوم، ج ‏11، ص 615، مثل؛ مجمع البحرین، طریحى، فخر الدین، تحقیق: سید احمد حسین، کتابفروشى مرتضوى، تهران، 1375 ش، چاپ سوم، ج ‏5، ص 470، مثل.

منبع: پیام قرآن‏، مکارم شیرازى، ناصر، با همکاری جمعى از فضلاء، دار الکتب الاسلامیه‏، تهران‏، 1386 ش‏، چاپ نهم، ج 4، ص 13.