پرسش :

منظور از زوج بودن گیاهان در قرآن چیست؟

پاسخ :
خداوند در آیه 7 سوره شعراء می فرماید: (آیا آنان به زمین نگاه نکردند که چه قدر از انواع گیاهان پرارزش در آن رویاندیم؟!)؛ «اَوَلَمْ یَرَوا اِلى اْلأَرْضِ کَمْ أَنْبَتْنا فِیْها مِنْ کُلِّ زَوْجٍ کَرِیْمٍ».

در اینکه منظور از «زوج» در اینجا چیست؟ بسیارى از مفسّران آن را به معنى نوع و صنف تفسیر کرده‌اند؛ و اشاره به تنوّع فوق‌ العاده گیاهان و نباتات مى‌ دانند که به راستى تعداد آن بى‌ شمار و افزون از حد و حساب است؛ و هر کدام آیتى از آیات حق محسوب مى‌ شود. در حالى که بعضى دیگر احتمال داده‌ اند که اشاره به مسأله زوجیت (نر و مادّه) در عالم گیاهان مى‌ باشد؛ و این حقیقتى است که براى نخستین بار به صورت گسترده به وسیله گیاه‌ شناس معروف سوئدى «لینه» در اواسط قرن هیجدهم میلادى کشف شد که گیاهان [غالبا] مانند حیوانات از طریق آمیزش بارور مى‌ شوند و میوه مى‌ دهند؛ در حالى که این حقیقت در قرآن مجید از قرن‌ ها قبل آمده است. از آنجا که در میان این دو معنى تضادى نیست؛ مى‌ تواند اشاره به هر دو باشد.

توصیف «زوج» به «کریم» با توجّه به اینکه واژه «کریم» به معنى موجود پر ارزش است؛ اشاره به اهمّیّت انواع گیاهان و ارزش فوق‌ العاده آنها مى‌ باشد. تنوّع گیاهان به قدرى زیاد است که بعضى از دانشمندان نوشته‌ اند: نخل بیش از سه هزار نوع، و «کاکتى» یا انجیر هندى یکهزار و هفتصد نوع، و گل ثعلب یک هزار و دویست نوع دارد. براى قارچ‌ ها از یکصد هزار نوع نام مى‌ برند، و براى جلبک‌ ها چهار هزار نوع! براى سیب هفت هزار نوع، و براى گندم سى و پنج هزار نژاد ذکر کرده‌ اند!(1)

راستى چه عجیب است عالم گسترده گیاهان با این همه تنوّع! و چه بزرگ است خالق و مدبّر آنها! «فردیناندلین» نویسنده کتاب «جهان گل‌ها»، گیاهان نهان دانه را بالغ بر یکصد و پنجاه هزار نوع مى‌ داند! و در بعضى از کتب گیاه‌ شناسى بیش از هیجده هزار نوع گیاه توصیف و تشریح شده است.(2)

در میان گیاهان، گیاهان کوچک ذرّه‌ بینى وجود دارد، و گیاهانى که طول قامت آنها به پنجاه متر مى‌ رسد، بعضى از گیاهان از لابلاى سنگ‌ ها مى‌ رویند، و بعضى در میان آب‌ ها شناورند! ریشه بعضى در زیر آب و گل‌ هاى آن در سطح آب پخش شده، و هریک براى خود منظره‌ اى بدیع و جالب دارند و در عالم خود نغمه توحید سر مى‌ دهند.

پی‌نوشت‌ها:
(1). جهان گلها، فردیناند لین، ترجمه: سیروس تاجبخش، نیل، فرانکلین، تهران، ۱۳۳۹ش، ص 99 تا 118.
(2).اصول عقاید اسلامی - شناخت خدا، محمدی ری شهری،محمد، موسسه علمی و فرهنگی دارالحدیث، تهران،۱۳۶۳ش، ص 291 و 292.

منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، انتشارات دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 ش، چاپ نهم، ج 2، ص 303.