پرسش :

منظور از واژه «امانی» در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :
در آیه 14 سوره حدید می خوانیم: 
یُنادُونَهُمْ أَلَمْ نَکُنْ مَعَکُمْ قالُوا بَلى‏ وَلکِنَّکُمْ فَتَنْتُمْ أَنْفُسَکُمْ وَتَرَبَّصْتُمْ وَارْتَبْتُمْ وَغَرَّتْکُمُ الأَمَانِىُّ حَتَّى‏ جاءَ أَمْرُ اللَّهِ وَغَرَّکُمْ بِاللَّهِ الْغَرُوْرُ»؛
(آنها [منافقان، در روز قیامت] مؤمنان را صدا مى‏ زنند آیا ما با شما نبودیم؟ مى‏ گویند آرى، ولى شما خود را به هلاکت افکندید و انتظار [مرگ پیامبر را] مى‏ کشیدید و شک و تردید داشتید، و آرزوهاى دراز شما را فریب داد تا زمانى که فرمان خدا [مرگتان] فرا رسد، و شیطان شما را در برابر خداوند فریب داد).

«امانِى» جمع «اُمنیَّه» به معناى حالتى است که در نفس انسان از تمنّاى چیزى حاصل مى شود(1) که ما در فارسى به آن آرزو مى گوییم. منتها از آن جا که آرزو به صورت معقول نه تنها عیب نیست؛ بلکه عامل حرکت براى ساختن آینده است، آنچه عیب است آرزوهاى دور و دراز و غیر منطقى است و لذا «اُمنیه» و «امانى» را در این گونه موارد به آرزوهاى دور و دراز که انسان را از همه چیز غافل مى کند و پرده بر روى عقل و فکر آدمى مى افکند تفسیر مى کنند.

ابن اثیر مى گوید: «تمنى» به معناى علاقه به حصول امر مطلوبى است، و همچنین به حدیث نفس درباره حوادثى که در آینده واقع مى شود یا نمى شود اطلاق مى گردد، و «مُنْیَه» (بر وزن کُنیه) و «امنیّه» به یک معنا آمده است.(2) ولى بعضى «اُمنیه» را به معناى دروغ ذکر کرده اند؛ زیرا شخص دروغگو مطلبى در دل خود پرورش مى دهد.(3)

راغب مى گوید: از آن جا که دروغ تصوّر چیزى است که حقیقت ندارد؛ آرزوها نیز همچون سرچشمه اى براى دروغ محسوب مى شود؛ و اگر به دروغ «امنیه» گفته مى شود از این رهگذر است.

بعضى نیز ریشه اصلى این کلمه را تقدیر و فرض و تصویر مى دانند(4) و آرزوها را از این نظر «امانى» مى گویند که انسان در دل خویش آنها را تقدیر و تصویر مى کند.

پی‌نوشت‌ها:
(1). المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانى، حسین بن محمد، تحقیق: صفوان عدنان داود، دارالعلم والدار الشامیة، دمشق و بیروت، 1412 هـ.ق، چاپ اول، ص 780. باید توجّه داشت که «امانى» جمع «امنیه» است و «مُنى» (بر وزن شما) جمع «مُنیه» (بر وزن کنیه) است.
(2). لسان العرب، ابن منظور، محمد بن مکرم، دار صادر، بیروت، 1414 هـ.ق، چاپ سوم، ج 15، ص 294.
(3). المنجد، مادّه «منى».
(4). مجمع البحرین، طریحى، فخر الدین، تحقیق: سید احمد حسین، کتابفروشى مرتضوى، تهران، 1375 هـ.ش، چاپ سوم، ج 6، ص 205، باب (ما أوله الألف).

منبع: کتاب پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 هـ.ش، چاپ نهم، ج 1، ص 346.