پرسش :

منظور از واژه «شیطان» در قرآن کریم چیست؟

پاسخ :
«شیطان» برخلاف آنچه بعضى مى پندارند، اسم خاص براى ابلیس نیست؛ بلکه مفهوم عامّى دارد، و به اصطلاح اسم جنس است که شامل هر موجود متمرّد و طغیانگر و خرابکار مى شود؛ خواه از جن باشد یا از انسان ها و غیر آنها.

 در ریشه اصلى این واژه دو قول است: نخست این که از مادّه «شُطُونْ» (بر وزن ستون) به معناى بُعد و دورى است، و لذا به چاه عمیق که قعر آن از دسترس دور است، «شَطون» (بر وزن زَبون) گفته مى شود. خلیل بن احمد نیز «شَطَن» (بر وزن وطن) را به معناى طناب طولانى تفسیر کرده، و از آن جا که شیطان دور از حق و رحمت خدا است؛ این واژه درباره او به کار رفته است.

دیگر این که از مادّه «شَیْط» (بر وزن بَیْت) به معناى آتش گرفتن، و برافروخته شدن به خاطر خشم و غضب است، و از آن جا که شیطان از آتش آفریده شده و گرفتار خشمى آتشین در داستان سجده بر آدم(علیه السلام) شد؛ این واژه بر ابلیس و موجودات دیگرى همانند او اطلاق شده است.(1)

پی نوشت:
(1). التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، مصطفوى، حسن، بنگاه ترجمه و نشر کتاب، تهران، 1360 شمسی، ص 4، المفردات فی غریب القرآن، راغب اصفهانى، حسین بن محمد، تحقیق: صفوان، عدنان داود، دارالعلم- الدار الشامیة، دمشق – بیروت، 1412 قمری، چاپ: اول، ص 470؛ لسان العرب، ابن منظور، محمد بن مکرم، دار صادر، بیروت، 1414 قمری، چاپ: سوم، ج 7، ص 338؛ مجمع البحرین، طریحى، فخر الدین، تحقیق: سید احمد حسین، کتابفروشى مرتضوى، تهران، 1375 شمسی، چاپ: سوم، ج 4، ص259 ، باب (ما أوله الشین ...) .

منبع: پیام قرآن، مکارم شیرازی، ناصر، دارالکتب الاسلامیه، تهران، 1386 شمسی، چاپ: نهم، ج 1، ص 403.