پرسش :

منظور از «صابروا» و «رابطوا» در آیه 200 سوره آل عمران چیست؟

پاسخ :
خداوند در قرآن می فرماید: «یَا ایُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا اصْبِرُوا وَ صَابِرُوا وَ رَابِطُوا وَ اتّقُوا اللّهَ لَعَلَّکُم تُفلِحُونَ»(1)؛ (اى کسانى که ایمان آورده اید، صبر [و استقامت] پیشه کنید و در برابر دشمنان [نیز] استقامت و شکیبایى به خرج دهید، از مرزهاى خود مراقبت و تقواى الهى پیشه کنید، شاید رستگار شوید).

در این آیه، چهار دستور داده شده که سرچشمه رستگارى و کلید سعادت است. نخست، «صبر» و استقامت و ایستادگى در برابر حوادث و مشکلات و مصائب و موانع؛ دوم «مصابره» که از باب «مفاعله» و به معنى صبر و استقامت در برابر صبر و استقامت دیگران آمده است. در واقع دستور اوّل ناظر به ایستادگى در برابر انواع مشکلات و حوادث گوناگون زندگى است و دستور دوّم ناظر به ایستادگى در برابر دشمن است، به این ترتیب که هر قدر آنها بیشتر مقاومت کنند، مؤمنان باید بر مقاومت خودشان بیفزایند تا بر دشمن غالب شوند. «رابطوا» از ماده «مرابطه» در اصل از «رباط» که به معنى بستن چیزى در مکانى است، گرفته شده است.

این واژه (مرابطه) معمولاً به معنى مراقبت از مرزها مى آید؛ زیرا سربازان اسلام، مرکب ها و وسائل جنگى خود را در آن محل نگهدارى مى کردند. آخرین دستور، تقواى الهى است که مانند چترى بر همه دستورهاى سابق سایه مى افکند و هنگامى که «صبر» و «مصابره» و «مرابطه» به دور از هر گونه ریاکارى و اغراض شخصى، آمیخته با تقوا گردد، سبب فلاح و رستگارى و نجات در دنیا و آخرت خواهد بود. بعضى دیگر در تفسیر «مصابره» گفته اند: ایستادگى در مقابل عادات و هواى نفس است؛ زیرا آنها در برابر انسان ایستادگى مى کنند و انسان نیز باید در مقابل آنها، ایستادگى نماید.

در تفسیر «مرابطه» نیز گفته اند که منظور، پیوند نفس به اطاعت الهى و یا پیوند قلب به خداست. نقل شده که: «عارفى پیاده به خانه خدا مى رفت، مرد عربِ شتر سوارى به او گفت: اى شیخ! به کجا مى روى؟ عابد گفت: به بیت الله. گفت: چرا پیاده اى؟ گفت: من مرکب هاى زیادى دارم [تو نمى بینى]. مرد عرب سؤال کرد: آن مرکب ها چیست؟ عارف گفت: هنگامى که بلا و مصیبتى بر من نازل شود، بر مرکب صبر سوار مى شوم و هنگامى که نعمتى نازل شود، بر مرکب شکر و هنگامى که قضا و قدرى رخ دهد، بر مرکب رضا و هنگامى که نفس سرکش، مرا به چیزى دعوت کند، مى دانم که آن چه از عمر باقى مانده، کمتر از آن است که گذشته است. مرد عرب گفت: در واقع تو سواره اى، من پیاده ام؛ برو در امان خدا».(2)

پی نوشت:
(1). سوره آل عمران، آیه 200.
(2). تفسیر روح البیان، حقى بروسوى، اسماعیل، دارالفکر، بیروت، بى تا، ج 2، ص 158.

منبع: اخلاق در قرآن‏، مکارم شیرازى، ناصر، تهیه و تنظیم: جمعى از فضلاء، مدرسه امام على بن ابى طالب(علیه السلام)، قم‏، 1377 شمسی،‏ چاپ: اول‏، ج 2، ص 439.