پرسش :

در كدام كشورها اسماعيليه حضور دارد و رهبري آنان در عصر حاضر به عهده چه كسي است؟

پاسخ :
اسماعيليان كه از اختلاف بر سر جانشيني امام جعفر صادق ـ عليه السلام ـ در 148 هـ . از ديگر شيعيان امامي جدا شدند، معتقدند كه امامت بعد از امام ششم ـ عليه السلام ـ به فرزند آن حضرت يعني اسماعيل مي رسد و چون اسماعيل هم در زمان حيات پدر از دنيا رفت، بعد از او امامت به محمد بن اسماعيل رسيده و لذا امامت را در محمد بن اسماعيل تمام مي دانند و از اين لحاظ به سبعيه (هفت امامي) معروفند.[1]
اسماعيليه در مدت نسبتاً كوتاهي بعد از انشعاب از شيعه موفق شدند دولت فاطمي را در مصر، و بعد از انشعاب داخلي حكومت نزاري را در «الموت» تاسيس كنند و تهديدي جدي عليه عباسيان از شرق و غرب باشند.
پس از سقوط دولت هاي فاطمي و نزاري، اسماعيليان ديگر هرگز نتوانستند قدرت گذشته خويش را بدست آورند و به دور افتاده ترين كشورهاي جهان اسلام خاصه يمن و شبه قاره هند پناه بردند و در حال حاضر در حدود 25 كشور جهان پراكنده هستند و عمدتاً در هند، پاكستان، افغانستان، تاجيكستان در آسياي مركزي و پامير چين زندگي مي كنند.[2]
و همچنين در كشورهاي افريقايي و اروپايي و آمريكاي شمالي نيز وجود دارند و لذا مي توان گفت از اغلب نژادها و زبانهاي مختلف دنيا پيروان اسماعيليه مشاهده مي شوند. از سال 1970 ميلادي به اين طرف شمار فراواني از اسماعيليان كه به غرب مهاجرت كردند در كشورهايي چون، كانادا، آمريكا، انگليس سكونت گزيدند.[3]
و در آفريقا هم اسماعيليان در كشورهايي همچون، تانزانيا، زنگبار و... وجود دارند.
و عده اي هم در كشورهاي سواحل خليج فارس همچون ايران، عمان، مسقط و بحرين حضور دارند.[4]
البته بايد خاطر نشان كرد كه حضور اسماعيليه در كشورهاي ياد شده منحصر نمي شود، بلكه با توجه به ارتباطاتي كه در عصر حاضر وجود دارد، مي توان گفت: كه پراكندگي اسماعيليه در اكثر كشورها ديده مي شود و كشورهاي ياد شده فقط به عنوان نمونه بوده و اينكه در اين كشورها بيشترين حضور را دارند و فعاليت هاي اقتصادي و اجتماعي و فرهنگي مي كنند و موسساتي هم در اين رابطه به نام موسسات آقاخان وجود دارد.
اما در رابطه با رهبري فرقه اسماعيليه بايد گفت: كه فرقه اسماعيليه همچنان كه گفته شد بعد از سقوط الموت و انقراض خلافت فاطمي به صورت مخفي زندگي مي كردند و اطلاعات كافي در اين زمينه وجود ندارد، اما در دوره قاجار در ايران رهبري اين فرقه بر عهده آقا خان محلاتي بوده كه از طرف حكومت مركزي، حاكم كرمان هم بوده و بعد از مدتي كه عليه دولت شورش مي كند و از جانب انگليس هم حمايت مالي مي شد با شكست قيام، از ايران خارج و در سند سكونت مي كند، و بعد از آن رهبري در فرقه اسماعيليه به صورت ارثي به فرزندان و نوادگان آقا خان محلاتي مي رسيد به طوري كه آقا خان سوم با اينكه فقط هشت سال داشت و در سال 1877 ميلادي متولد شده بود در سال 1885 ميلادي به امامت فرقه اسماعيليه رسيد[5] و مدت طولاني هم رهبري اسماعيليه را بر عهده داشت و حدود 70 سال اين امر بر عهده وي بوده، از آنجا كه رهبري فرقه موروثي بوده، بعد از مرگ وي در سال 1957 ميلادي طبق وصيت آقا خان سوم نوه اش به نام كريم الحسيني ملقب به آقا خان چهارم به رهبري فرقه اسماعيليه رسيد[6] و در زمان رسيدن به اين مقام حدود 21 سال سن داشت و الان حدود 48 سال است كه رهبري فرقه را بر عهده دارد و اغلب در كشورهاي اروپائي، سوئيس و انگليس و فرانسه اقامت مي كند و امامت اسماعيليان نزاري را بر عهده دارد.
اما رهبر شاخة مستعلي، محمد برهان الدين بن طاهر سيف الدين است كه داعي حاضر ناميده مي شود و در هند سكونت داشته و از شاخة داعيان داوري است. رهبري شاخه اسماعيليان سليماني داعي حاضرشان الشرفي حسين بن حسن المكرمي است.
بنابراين اسماعيليه در عصر حاضر پراكنده است و در 25 كشور دنيا حضور پر رنگي دارند و شايد در كشورهاي ديگري هم حضور داشته باشند كه به اندازه كشورهاي گفته شده نرسيده باشد و رهبري فرقه نزاري بر عهده آقا خان چهارم و رهبر فرقه مستعلويه كه خود دو شاخه است در اختيار افراد ذكر شده قرار دارد.
معرفي منابع جهت مطالعه بيشتر:
1. تاريخ الدعوت اسماعيليه و دايره المعارف اسلامي.


[1] . شهرستاني، ملل و نحل، بيروت، دارالمعرفته، 1415 هـ ، ج 1، ص 226.
[2] . دفتري، فرهاد، تاريخ و عقايد اسماعيليه، ترجمه فريدون بدره اي، تهران، نشر فرزان، چاپ اول، 1375،‌ ص 3.
[3] . همان، ص 622.
[4] . مشكور، محمد جواد، موسوعه فرق اسلاميه، بيروت، مجمع بحوث اسلامي، چاپ اول، 1415 هـ ، ص 106.
[5] . ساعي، محسن، آقاخان محلاتي و فرقه اسماعيليه، تهران، 1329، ص 77.
[6] . تاريخ و عقايد اسماعيليه، پيشين، ص 623، و غالب، مصطفي، تاريخ دعوت اسماعيلي، بيروت، انتشارت درالاندس، ص 390.

( اندیشه قم )