پرسش :

چه كسي را مي توان به عنوان دوست انتخاب كرد؟

پاسخ :
به طور كلي مي‏توان گفت كه يك دوست خوب بايد واجد اين شرايط و ويژگي‏ها باشد:
1- عقل و رشد عقلاني: يك دوست خوب بايد عاقل بوده و از رشد عقلاني كافي برخوردار باشد. انسان عاقل است كه مي‏تواند با درايت خود گره از كار دوست بگشايد و او را به راه صواب رهنمون گردد. علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: "اكثر الصواب و الصلاح في صحبة اولي النهي و الالباب"[1] يعني بيشترين مصلحت و خير هم صحبتي با صاحبان عقول است. همچنين آن حضرت مي‏فرمايند: "صحبته الولي اللبيب حياة الروح"[2] يعني همنشيني با دوست عاقل، باعث زنده شدن و حيات يافتن روح آدمي است. همچنين داشتن هوش و ذكاوت باعث مي‏شود تا انسان بتواند از او در مسائل و مشكلات، سود بطلبد، علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: "افضل العدد اخ و خي و شفيق ذكي"[3] بهترين چيزي كه انسان ذخيره مي‏كند دوست باوفا و دلسوز و با ذكاوت است.
دوستي با انسان احمق، نتيجه‏اي جز پشيماني ندارد. علي(عليه السلام) در وصاياي خود به امام حسن(عليه السلام) مي‏فرمايند: "يابني اياك و سادقة الاحمق فانه يريد ان ينفعك فييضرك"[4] فرزندم از دوستي با احمق بپرهيز كه او اگر بخواهد به تو سودي برساند ضرر خواهد رساند و نيز امام صادق(عليه السلام) فرموده‏اند: "من لم يجتنب مصادفة الاحمق او شك ان يتخلق باخلاقه"[5] كسي كه با احمق دوستي كند نزديك است كه اخلاق او را بپذيرد. دوستي با يك فرد، خواه خوب يا بد، موجب مي‏شود كه انسان از او تأثير بپذيرد. اگر انسان با يك فرد احمق دوستي كند، حماقت او و اعمال حماقت‏آميز او، به وي نيز سرايت خواهد كرد.
2- علم و حكمت: دليل اين كه انسان با ديگري دوستي مي‏كند آن است كه مي‏خواهد از او در مسائل و مشكلات خود ياري بطلبد دوستي با شخص دانا و عالم باعث مي‏شود كه انسان بسياري از مسائل و معضلات خود را به راحتي حل كند. لذا علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: "صاحب الحكماء و جالس العلماء"[6] با افراد حكيم مصاحبت كن و با علماء نشست و برخاست داشته باش، دوستي با فرد نادان نه تنها باري از دوش انسان بر نمي‏دارد بلكه او را به رنج و زحمت مي‏افكند و براي او دردسر درست مي‏كند. امام رضا(عليه السلام) فرموده‏اند: "صديق الجاهل في تعب"[7] دوستِ فرد نادان، در رنج و زحمت است.
3- تقوا و پرهيز از گناه: تقواي فرد پرهيزكار در دوست او اثر مي‏گذارد همانطور كه همنشيني با گناهكاران و بي تقوايان باعث تأثرپذيري از آنان مي‏شود و لذا با افراد پرهيزكار همنيشين شد و از دوستي با اصل گناه پرهيز كرد. علي(عليه السلام( فرمودند: "يغسم مؤاخاة الاخيار و يجتنب مصاحبة الاشرار و الفجار"[8] بايد دوستي و برادري با نيكان، غنيمت شمرده شود و از مصاحبت و همنشيني با بدكاران و گناهكاران، اجتناب گردد.
4- راستگويي: دوست خوب كسي است كه در گفتار خود صادق باشد تا بتوان با اطمينان از راهنمايي‏هاي او سود جست. علي(عليه السلام) فرمودند: "دوست راستگو يكي از نعمتهاست. همچنين امام باقر(عليه السلام) فرمودند: "لاتقارن ولاتؤاخ... و الكذاب.. فانه يصدق ولايصدق"[9] با دروغگو همنشيني و دوستي نكن، چون او گاهي راست و گاهي دروغ مي‏گويد، و معلوم نيست كه بايد به كدام سخن او اعتماد كرد.
5- نصيحت، امر به معروف و نهي از منكر: از صفات بسيار مهم يك دوست خوب آن است كه خيرخواه انسان باشد، او را نصيحت كند، از او انتقاد نمايد، او را به انجام كارهاي خير وا دارد و از انجام كارهاي زشت برحذر دارد. علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: "انما سمي الصديق صديقاً لانه يصدقك في نفسك و معايبك فمن فعل ذلك فاستنم اليه فانه الصديق" دوست را از آن جهت، صديق گفته‏اند كه با تو رو راست است و معايب تو را باز گويد.
6- مساعدت و ياري در حل مشكلات: دوست واقعي كسي است كه در مصائب و سختي‏ها به ياري انسان بشتابد و او را تا حد ممكن كمك كند. علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: "تمسك بكل صديق انادتكه الشدة"[10] به دوستي پناه ببر كه در هنگام سختي تو را ياري كند.
7- وفاداري: وفاداري يكي از ويژگي‏هاي دوست خوب است. دوست خوب كسي است كه به دوستي خود پايبند باشد و درصدد ادامه اين دوستي باشد. علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: "من طلب صديق صدق وفا طلب ما لايوجه" كسي كه به دنبال يك دوست باوفا است به دنبال چيزي است كه يافت نخواهد شد.
8- خوش اخلاقي: اخلاق خوب يكي از ويژگي‏هاي مهم يك دوست خوب است. علي(عليه السلام) فرمودند: "من لانت عريكته وجبت محبته" دوستي با انسان نرم‏خو واجب است. خوش اخلاقي باعث ازدياد محبت بين دوستان مي‏شود و از اين طريق دوستي را پايدار مي‏كند. علي(عليه السلام) فرمودند: "حسن الخلق يدر الارزاق و يونس الرفاق"[11] "خوش اخلاقي، روزي را سرازير و دوستي را با محبت مي‏كند". همچنين پيامبر اكرم فرمودند: "حسن اخلق يثبت المودة"[12] اخلاق نيكو دوستي را استحكام مي‏بخشد.
9- امانت داري: هر انساني از دوست خود انتظار دارد كه امانت‏دار باشد. به انسان خائن نمي‏توان اعتماد كرد. امام صادق(عليه السلام) مي‏فرمايند: "حذر من الناس ثلاثة...الخائن لان من خان لك خانك"[13] از فرد خائن دوري كن زيرا كسي كه به نفع تو به ديگران خيانت مي‏كند روزي هم به تو خيانت خواهد كرد.
10- رازداري: رازداري يكي از ويژگي‏هاي مهم دوست خوب است. انسان، يا بايد با كسي كه رازدار نيست دوستي كند و يا اين كه بايد رازهاي خود را به او نگويد. علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: "ابذل لصديقك كل المودة و لاتبذل له كل الطمأنينه"[14] نهايت محبت را براي دوست نثار كن اما نهايت اطمينان را به او نداشته باش. منظور آن دوستي است كه اين ويژگي را ندارد.
11- پرهيز از سخن چيني: دوست خوب از سخن چيني پرهيز مي‏كند. امام صادق(عليه السلام) فرمودند: "احذر من الناس ثلاثة... و النهام، لان... من نم اليك سينم عليك"[15] از دوستي با فرد سخن چين بپرهيز زيرا كسي كه به نفع تو سخن چيني مي‏كند روزي به زيان تو سخن چيني خواهد كرد.
به علاوه دوست خوب آن كسي است كه به سخنِ سخن چينان اعتنا نكند زيرا اين كار باعث بريده شدن رشته‏ها دوستي مي‏شود.
علي(عليه السلام) مي‏فرمايند: و من اطلاع الراشي ضيع الصديق"[16] كسي كه گفته‏ي سخن‏چين را بپذيرد دوست خود را ضايع ساخته است.
12- پرهيز از عيب جويي: انسان عيب جو كه مدام به دنبال معايب و نقاط ضعف ديگران است نمي‏تواند به عنوان يك دوست خوب، پذيرفته شود. علي(عليه السلام) فرمودند: "اياك معاشرة متتبعي عيوب الناس فانه لم يسلم مصاحبهم منهم"[17] از دوستي با كساني كه به دنبال عيوب مردم هستند بپرهيز زيرا همنشين اين افراد از آنان در امان نيست (و ممكن است به دنبال عيب جويي از او باشند.)
13- پرهيز از حسد:دوست واقعي كسي است كه اگر نعمتي به انسان رسيد خوشحال شود نه اين كه نسبت به انسان حسد بورزد. علي(عليه السلام) فرمودند: "حسد الصديق من ستم المودة"[18] حسد ورزي دوست به دليل وجود اشكال در خود دوستي است به تعبير ديگر، انسان حسود كه اظهار دوستي مي‏كند در واقع، دوست انسان نيست.
در پايان، نكته مهم اين كه دوستي كه همه‏ي اين صفات را در حد اعلي دارا باشد ممكن است مقدر ما نباشد لذا بايد با كسي دوستي كرد كه بيشتر از ديگران اين صفات را دارا باشد. سعي انسان بايد بر اين باشد كه كسي را به عنوان دوست برگزيند كه از خودش بهتر باشد تا از اين طريق به كسب كمالات بالاتر نائل آيد. امام صادق(عليه السلام) مي‏فرمايند: "اصحب من تزين به ولاتصحب من تنزين بك"[19] با كسي مصاحبت كن كه تو را زينت كند نه اين كه تو زينت او باشي.
منابع براي مطالعه بيشتر:
1- عبدالواحد بن محمد تميمي آمدي، تصنيف غرر الحكم و درر الكلم، محقق، مصطفي درايتي، (محل نشر: قم، انتشارات دفتر تبليغات اسلام، چاپ اول).
2- محمد محمدي ري شهري، ميزان الحكمة (محل نشر، قم، ناشر دفتر تبليغات اسلامي، چاپ دوم).
3- علي رضا صابري يزدي، الحكم الظاهرة، ج2 (محل نشر قم، ناشر دفتر تبليغات اسلامي، چاپ اول).
4- سيدشريف رضي، نهج البلاغه، نسخه معجم المفهرس (محل نشر قم، ناشر انتشارات جامعه مدرسين حوزه علميه قم، چاپ سوم).


[1] . ميزان الحكمة، ج5، ص 301.
[2] . همان.
[3] . تصنيف غرر الحكم، ص 417، شماره 9519.
[4] . ميزان الحكمه، ج 5، ص 306.
[5] . ميزان الحكمه، ج2، ص 529.
[6] . ميزان الحكمه، ج5، ص 301.
[7] . ميزان الحكمة، ج5، ص 304.
[8] . تصنيف غرر الحكم، ص 216، شماره 9545.
[9] . الحكم الظاهرة، ج2، ص 414.
[10] . تصنيف غرر الحكم، ص 417، شماره 9528.
[11] . ميزان الحكمه، ج3، ص151.
[12] . ميزان الحكمه، ج3، ص151.
[13] . ميزان الحكمه، ج5، ص 304.
[14] . ميزان الحكمة، ج4، ص 427.
[15] . ميزان الحكمة، ج5، ص 304.
[16] . نهج البلاغه، كلمه قصار 239، ص 171.
[17] . ميزان الحكمة، ج5، ص 304.
[18] . نهج البلاغه، كلمه قصار 2180، ص 170.
[19] . الحكم الظاهر، ج2، ص415.
( اندیشه قم )