پرسش :

با اينكه عدة زيادي از مورخين ضربت خوردن حضرت علي (ع) را پشت در مسجد ذكر كرده‌اند مانند يعقوبي، ابن قتيبه، مسعودي، شيخ مفيد، ابن شهر آشوب، علامه مجلسي، سيد محسن آملي، در اعيان الشيعه و غيره. امّا با اين وجود، شهرت دارد، كه آن حضرت در محراب ضربت خوردند اين دو كيفيت چگونه قابل تلفيق است؟

پاسخ :
جواب اجمالي:
ابن بطوطه كه در حدود قرن هفتم، به كوفه رفته آثاري را ديده كه اكنون بر آن وضع نيست و بناي مسجد جامع كوفه به نقل او، خانه حضرت نوح پيغمبر (ع) بوده كه دري پهلوي محراب و مقام حضرت امير (ع) داشته است.بنابراين معلوم مي‌شود كه محراب پشت درب بوده است بنابراين مي‌توان احتمال داد كه، هر دو قول مورخين صحيح است، زيرا محراب پشت درب بوده است، چون مسجد كوچك بوده است. البته احتمال ديگري هست و آن اينكه به كل مسجد نيز محراب گفته‌اند.
جواب تفصيلي:
محراب كلمه‌اي است، عبري و به صدر مجالس، محراب گفته مي‌شود محراب مسجد نيز از اين معنا گرفته شده است، زيرا محراب در مسجد در صدر آن قرار مي‌گيرد. محراب كانون ارتباط با معبود يگانه است، محراب مركز روشنايي دل مقتداي امت است. آنچه يك دانشمند علوم طبيعي در كنار آزمايشگاه با چشم سر در جستجوي آن است، يك روحاني با چشم دل در گوشة محراب مي جويد[1]و... امّا در مورد محل ضربت خوردن حضرت علي (ع) جواب آن روشن مي‌شود. در كتاب تاريخ نجف اشرف وحيره مي نويسد: در مسجد جامع كوفه، يك مصلي مي‌باشد كه مي‌گويند مصلاي حضرت ابراهيم (ع) بوده است و ... و نزديك به آن مصلي طرف دست راست، كسي كه رو به قبله دارد، محرابي است كه گرداگرد آن چوب ساج است و همين محراب حضرت علي (ع) است كه در آن، شقي لعين عبدالرحمن بن ملجم، شمشير به سر مبارك آن حضرت زد و مردم در اين محراب با حال گريه و دعا نماز مي‌گزارند.[2]
مرحوم عماد زاده نيز بعد از ذكر همين خصوصيات براي محراب كه اطراف آن چوب ساج است و غير ذلك، مي نويسد: ابن بطوطه كه در حدود قرن 7 به كوفه رفته، آثاري را ديده كه اكنون بر آن وضع نيست و بناي مسجد جامع به نقل ابن بطوطه خانة حضرت نوح پيغمبر (ع) بود كه، دري پهلوي محراب و مقام حضرت امير (ع) داشته است.[3]
البته در كتب لغت، محراب را به كل مسجد نيز اطلاق كرده‌اند، چنانكه ابن حماد جوهري دربارة آية « فخرج علي قومه من المحراب»[4]گفته، يعني: « من المسجد»[5]
لذا، در اين جا محراب را به معناي مسجد گرفته است، كه اين مي‌تواند معناي مجازي محراب باشد، كه به علاقة جزء و كل اسم جزء را مكان خاصي در مسجد است، به كل كه كل مسجد است، اطلاق كرده‌اند.
--------------------------------------------------------------------------------
[1] - دكتر پاك نژاد، اولين دانشگاه و آخرين پيامبر (ص) ، ج 2، كتابفروشي اسلاميه، ط 1360، ص 114، با اضافات .
[2] - سيد عبد الحجه بلاغي، تاريخ نجف اشرف و حيره، چاپخانه مظاهري، ط 1368 هـ ، ص 143.
[3] - عماد زاده، تاريخ چهارده معصوم ـ عليهم السلام ـ ، نشرية مكتب قرآن، ط 1374، ص 514.
[4] - آية 11 ، سورة مريم.
[5] - ابن حماد جوهري ، الصحاح، دار العلم للملايين، بيروت، ج 1، ص 109 .