پرسش :

اينكه برخي مدعي هستند امام باقر ـ عليه السلام ـ چهار هزار شاگرد داشت آيا صحّت دارد؟ آيا از شاگردان وي ايراني هم بوده اند؟ اينكه بعضي مي گويند اين چهار هزار شاگرد در تشييع جنازه وي شركت كردند ولي كسي حاضر نشد امام حسين ـ عليه السلام ـ را دفن كند. اين در تاريخ آمده است يا خير يا اينكه منبري ها براي گرياندن مردم مي گويند؟

پاسخ :
امام باقر ـ عليه السلام ـ از اخبار گذشتگان و پيامبران روايت فرموده و شيعه و سني از آن حضرت اخبار روايت كرده اند و با اهل مذاهب و آراء كه بر حضرت وارد مي شوند مناظره مي كرد و عده زيادي از مردم، علم كلام را از حضرت آموخته اند.[1]
عبدالله ابن عطاء مكّي گفت: در نزد هيچكس دانشمندان را حقيرتر و كوچكتر نديديم همچنانكه در نزد امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ هستند (و در برابر احدي اين اندازه فروتني نمي كنند) و جابر ابن يزيد جعفي با آن علم و دانشي كه داشت هرگاه چيزي از آن حضرت روايت مي كرد مي گفت: «براي من حديث كرد وصيّ اوصياء، و وارث علوم انبياء محمد ابن علي ابن الحسين ـ عليهم السلام ـ» و بازماندگان از صحابه رسول خدا و بزرگان از تابعين و رؤساي از فقهاء مسلمين همگي معالم و احكام دين را از آن بزرگوار روايت كرده اند و در فضل و دانش سرآمد دانشمندان و ضرب المثل همگان بود.[2]
جلسات درس امام همواره صدها تن از نقاط مختلف را براي فراگيري فقه و حديث و تفسير و لغت و ديگر علوم در بر مي گرفت، كوفه، بصره، واسط و حجاز افرادي را به دانشگاه اهل بيت گسيل مي داشتند و علماء و راويان بزرگي از دانشگاه اهل بيت فارغ التحصيل شدند، حسن ابن علي الوشا خود نهصد شيخ را درك كرد كه در مسجد كوفه به درس و بحث اشتغال داشتند و همگي از جعفر ابن محمد ـ عليهما السلام ـ و پدرش امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ نقل حديث مي كردند، حسن ابن علي الوشا باامام رضا ـ عليه السلام ـ معاصر بود و با زمان مدرسه امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ و امام صادق سي سال فاصله بود كه تأليفات فارغ التحصيلان اين جامعه را شمارش كرده به شش هزار كتاب بالغ شده است و چه بسا بيشتر كتابهاي كافي،من لايحضره الفقيه، الوافي، الاستبصار از آنها برگرفته شده است، دانشگاه اهل بيت چهارهزار دانشجو را در بر مي گرفت.[3]
و شيخ مفيد در ارشاد مي نويسند: «اصحاب حديث كه نام راويان ثقات آن بزرگوار را (امام صادق) جمع كرده اند با اختلاف در عقيده و گفتار شماره آنان به چهار هزار نفر مي رسد.»[4]
از ميان اصحاب و شاگردان امام محمدباقر و امام جعفر صادق ـ عليهما السلام ـ برخي ايراني بوده اند از جمله آنها عبدالله ابن سعد اشعري و برادرش عيسي ابن عبدالله هستند كه هر دو از اجلاء اهل قم و از محبوبين آن حضرت (امام صادق) بوده اند.[5] در كتاب امام باقر ـ عليه السلام ـ جلوه امامت در افق دانش نام 461 نفر از اصحاب و شاگردان امام باقر ـ عليه السلام ـ را ذكر كرده است از جمله اسحاق القمي كه ايراني بوده است.[6]
امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ در روز شنبه هفدهم ذيحجه سال 114 هـ ق در سن 57 سالگي بتوسط ابراهيم ابن وليد بن عبدالملك ابن مروان مسموم و به شهادت رسيد، و بدن پاك و مطهر آن حضرت در قبرستان بقيع به خاك سپرده شد.
در رابطه با دفن اجساد شهداي كربلا شيخ مفيد مي نويسد: «و چون ابن سعد از آنجا كوچ كرد گروهي از بني اسد كه در غاضريّه بودند به نزد اجساد مطهره امام حسين ـ عليه السلام ـ و يارانش آمده و بر آنان نماز گذارده و آنان را دفن كردند...»[7] و شيخ عباس قمي نيز اين مطلب را ذكر فرموده اند و در ادامه آن مي نويسد: «... مستور نماند... موافق اصول مذهب امام را جز امام نتواند متصدي غسل و دفن و كفن شود، پس اگر چه به حسب ظاهر طايفه بني اسد حضرت سيدالشهداء را دفن كردند اما در واقع امام زين العابدين آمد و آن حضرت را دفن كرد... معروفست اجساد مطهره سه روز غيرمدفون در زمين باقي ماندند.[8] تا اينكه لشكر يزيد كربلا را ترك كردند و اهالي غاضريّه (بني اسد) كه قبل از ترك كربلا بتوسط سپاه شام جرأت نداشتند به كربلا بيايند به نزد اجساد شهدا آمدند و بدن امام واصحاب آن حضرت را دفن كردند.
فلذا اينچنين مي توان نتيجه گيري كرد كه در مدينه عده زيادي از محضر امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ كسب علم مي كردند و در كربلا بدن سيدالشهداء و اصحابش سه روز غيرمدفون بر روي زمين ماند و پس از خروج لشكر يزيد اهالي غاضريّه بدن امام و يارانش را دفن كردند.
جهت كسب اطلاعات بيشتر پيرامون زندگي امام محمد باقر ـ عليه السلام ـ به كتب ذيل مراجعه فرمائيد:
1. حيات فكري و سياسي امامان معصوم نوشته رسول جعفريان.
2. نفس المهموم نوشته شيخ عباس قمي.
3. امام باقر جلوه امامت در افق دانش، نوشته احمد ترابي.
امام باقر ـ عليه السلام ـ مي فرمايند:
«شيعيان ما در بالاترين مراحل تقوا در زمره كوشندگان و وفاكنندگان به عهد و امانت بوده و اهل زهد و عبادت هستند، از افرادي هستند كه در هر شبانه روز پنجاه و يك ركعت نماز به جاي مي آورند. آنان شبها در حال عبادت و روزها در حال روزه هستند. زكات اموال خود را پرداخته به زيارت خانه خدا مي روند و از تمام محرّمات الهي اجتناب مي كنند.»
صفات الشيعه، ص 163
--------------------------------------------------------------------------------
[1] . شيخ مفيد، الارشاد، ج 2، ص 161، ترجمه سيدهاشم رسولي محلاتي، تهران، انتشارات علميه اسلاميه، چاپ دوم، 1346.
[2] . همان، ص 155 و 158، ترجمه سيدهاشم رسولي محلاتي، تهران، انتشارات علميه اسلاميه، چاپ دوم، 1346.
[3] . المعروف الحسيني، هاشم، سيرة الأئمة اثني عشر، ج 2، ص 207، چاپ دوم، ترجمة محمد درخشنده، تهران، انتشارات اميركبير، 1373.
[4] . شيخ مفيد، الارشاد، ج 2، ص 173، ترجمه سيدهاشم رسولي محلاتي، چاپ دوم، تهران، انتشارات علميه اسلاميه، 1346.
[5] . قمي، شيخ عباس، منتهي الامال، ج 2، ص 318، قم انتشارات هجرت، چاپ يازدهم بي تا.
[6] . ترابي، احمد، امام باقر ـ عليه السلام ـ ، ص 64، چاپ اول، مشهد، آستان قدس رضوي، 1373.
[7] . شيخ مفيد، الارشاد، ج 2، ص 118، ترجمه رسولي محلاتي، تهران، انتشارات علميه اسلاميه، چاپ دوم، 1346.
[8] . قمي، شيخ عباس، منتهي الامال، ج 1، ص 764، 747 و 748 و 749، قم، انتشارات هجرت، چاپ يازدهم، بي تا.