پرسش :

انسان چه وظايفی در قبال همسايگان دارد؟

پاسخ :
انسان موجودي است كه فطرتاً تمايل دارد كه در اجتماع باشد و برخي از حوائج خود از طريق ارتباط با ديگران مرتفع سازد. و اساساً زندگي بدون ارتباط با جهان پيرامون بسيار سخت و دشوار مي باشد.
بدون اين ارتباطات نمي تواند نيازهاي (مادي و معنوي) خود را ارضاء كند؛ و شايد يكي از مهم ترين ارتباطاتي، كه انسان مي تواند با هم نوع خود داشته باشد، رابطه همسايه با همسايه است كه در شرع مقدس اسلام نيز بر اين ارتباط تأكيد بسيار زيادي شده است بطوريكه علي ـ عليه السّلام ـ در وصيت نامه خود به امام حسن ـ عليه السّلام ـ مي نويسد:
«خدا را، خدا! درباره همسايگان، حقوقشان را رعايت كنيد كه وصيت پيامبر شماست، همواره به خوش رفتاري با همسايگان سفارش مي كرد تا آنجا كه گمان برديم براي آنان ارثي تعيين خواهد كرد.»[1]
و يا در جائي ديگر مي فرمايد:«متقين كساني هستند كه به همسايگان ضرر و زيان نمي رسانند.»[2]
حقوق برادران ايماني(از جمله همسايه):
فردي از حضرت صادق ـ عليه السّلام ـ سئوال كرد: حقوق برادران ايماني چيست؟[3]
حضرت فرمود: براي مؤمن هفت حق واجب است، كه اگر كسي يكي از آنها را اداء نكند و ضايع سازد از ولايت و اطاعت خداوند خارج شده و از پروردگار بي بهره خواهد بود.
«معلي» عرض كرد آن هفت حق چيست؟
آن شخص فرمود: اول آنها كه از همه آسان تر است اين است كه آنچه را براي خود مي پسندي براي او هم دوست داشته باشد.
دوّم: بپرهيز از اينكه او را به خشم و غضب درآوري و طلب كن رضايتش را و اطاعت كن امرش را(در حدود شرع).
سوّم: او را به جان و مال و زبان و دست و پايت ياري كن.
چهارم: او را به آنچه صلاح اوست راهنما و خبر رسان باش.
پنجم: سير نباش در حالي كه او گرسنه است و با تشنگي او سيراب مباش و با برهنگي او برهنه مباش.
ششم: اگر خادمي داري براي انجام حوائج او بفرستي.
هفتم: قسم او را بپذيري و دعوتش را اجابت نمائي، اگر مريض شود، عيادت كني، اگر بميرد تشييع جنازه اش كني و اگر حاجتي داشته باشد قبل از آنكه اظهار كند بر انجام دادنش پيشي بگيري.
از اين فرمايش گهربار بخوبي مي توان نتيجه گرفت اين حقوق نه تنها در مورد مؤمن صدق مي كند بلكه در مورد همسايه نيز صدق مي كند. چرا كه رسول خدا فرمودند:«همسايه بر سه قسم است: اول همسايه اي كه سه حق دارد و آن همسايه اي است كه مسلمان و رحم (فاميل و خويش) باشد. دوّم آنكه دو حق دارد و آن همسايه مسلمان است و سوّم همسايه كافر كه فقط حق همسايگي دارد.»[4]
حقوق همسايگان:[5]
حداقل حقي كه بر هر همسايه اي واجب است اين است كه آزار و اذيت او به همسايه خود نرسد.
حتي اگر همسايه اش كافر باشد. آزار و اذيت به مؤمن. مخصوصاً اينكه اگر همسايه نيز باشد. به اندازه مذموم و پليد است كه امام صادق ـ عليه السّلام ـ فرمودند:«از ما نيست كسي كه با همسايه خود بخوبي رفتار نكند.»
و يا رسول خدا فرمودند:«هر كس همسايه خود را آزار رساند خدا بوي بهشت را بر او حرام سازد و جايش دوزخ است و بد جايگاهي است.»
مردي از انصار نزد رسول خدا شرفياب شده و عرض كردند:
در فلان محله خانه اي خريدم و نزديكترين همسايه ام كسي است كه اميدي به خيرش نيست و از شرش آسودگي ندارم.
رسول خدا: به علي ـ عليه السّلام ـ سلمان، ابوذر، مقداد فرمود تا در مسجد به صداي بلند جار بزنند: هر كه همسايه اش از آزار او آسوده نباشد، ايمان ندارد. و سه بار جار زدند. سپس آن حضرت با دست خود به هر چهل باب خانه كه در برابرش بودند سمت راست و چپ اشاره فرمود(يعني تا چهل خانه از چهار طرف همسايه است.)
نكته: نبايد همسايه را از دعاي خير فراموش كرد حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ درباره امام حسن ـ عليه السّلام ـ فرمودند الجار ثمَّ الدار، اول همسايه بعد خودمان.

پی‌نوشت‌ها:
[1]. محمد دشتي، شرح نهج البلاغه، نشر مشرقين، ص 559.
[2]. همان منبع، ص 406.
[3]. گناهان كبيره، شهيد دستغيب، ص 157، انتشارات جامعه مدرسين، سال 76.
[4]. گناهان كبيره، شهيد دستغيب، ص 306.
[5]. سيد عبدالحسين دستغيب، گناهان كبيره، انتشارات جامعه مدرسين قم، سال 76، صص 305، 306.