پرسش :

در سوره «الرحمن» چرا آيه «فباىّ الاء ربكما تكذبان» تكرار شده است؟

پاسخ :
در سوره «الرحمن» خداوند نعمت‏هاى گوناگون خود را- اعم از مادى و معنوى بيان كرده و بعد جن و انس را مخاطب قرار داده است كه: كدام يك از نعمت‏هاى پروردگارتان را تكذيب مى‏كنيد. اين پرسش، استفهام تقريرى است كه در مقام اقرار ذكر مى‏شود(1). از اين رو در روايتى آمده است كه بعد از اين جمله بگوييم: پروردگارا ما هيچ يك از نعمت‏هاى تو را تكذيب نمى‏كنيم
«لا بشى‏ء من الائك رب اكذب». انديشه و دقت در نعمت‏هاى الهى- با جزئيات و ريزه‏كارى‏ها و اسرارى كه در هر يك از آنها نهفته است حس شكرگزارى را برمى‏انگيزد و انسان را به عرفان و شناخت مبدأ اين نعمت‏ها دعوت مى‏كند. به همين جهت خداوند از بندگانش، اقرار مى‏گيرد. اين تكرار نه تنها منافاتى با فصاحت و بلاغت ندارد، بلكه خود يكى از فنون فصاحت است. اين درست مانند آن
است كه پدرى فرزند فراموش كار خود را مخاطب ساخته، مى‏گويد: آيا فراموش كردى كودكى خرد و ناتوان بودى. من چه خون جگرها براى پرورش تو خوردم؟ آيا فراموش كردى هنگامى كه به مرحله جوانى رسيدى و نياز به همسر داشتى، پاك‏ترين همسر را برايت انتخاب كردم؟ آيا فراموش كردى نياز به خانه و وسايل زندگى داشتى، برايت فراهم كردم؟ پس اين سركشى و بى‏مهرى از
چيست؟ خداوند مهربان نيز نعمت‏هاى گوناگونش را به اين بشر فراموش‏كار يادآور مى‏شود و به دنبال هر بخش از آنها، از او سؤال مى‏پرسد: «كدام يك از اينها را انكار مى‏كنى؟» پس اين نافرمانى و طغيان براى چيست؟ در حالى كه اطاعت من نيز رمز تكامل و پيشرفت خود شما است و از آن چيزى عايد پروردگارتان نمى‏شود(2).
پى‏نوشت‏
(1) همان، ص 240.
(2) تفسير نمونه، ج 23، ص 113 115.