پرسش :

ديدگاه اسلام در مورد تعصبات قوي و نژادي چيست؟

پاسخ :
اسلام نه تنها به اين احساسات تعصب آميز توجهى نكرد، بلكه با شدت با آنان مبارزه كرد. قرآن كريم در كمال صراحت فرمود: «يا ايَّها النّاس انّا خلقناكم من ذكرٍ و انثى و جعلناكم شعوباً و قبائل لتعارفوا انَّ اكرمكم عندالله اتقيكم(1) اى مردم، ما همة شما را از يك مرد و يك زن آفريديم و شما را گروهها و قبيله‏ها قرار داديم تا به اين وسيله يكديگر را بشناسيد، گرامى‏ترين شما نزد خدا پرهيزكارترين شماست». اين آيه و بيانات و تأكيد رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) و طرز رفتار آن حضرت با غير اعراب و نيز قبايل مختلف عرب، راه اسلام را كاملًا مشخص كرد.
به اعتراف همة مورخين، حضرت رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در مواقع زياد اين جمله را تذكر مى‏داد: «ايَّهَا النّاسُ كُلُّكُمْ لِادَمَ وَ ادَمُ مِنْ تُرابٍ، لا فَضْلَ لِعَرَبِىٍّ عَلى عَجَمِىٍّ الّا بِالتَّقْوى(2) همة شما فرزندان آدم هستيد و آدم از خاك آفريده شده است، عرب نمى‏تواند بر غير عرب دعوى برترى كند مگر به پرهيزكارى».
پيغمبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) در روايتى افتخار به اقوام گذشته را يك چيز گندناك مى‏خواند و مردمى را كه بدين گونه كارها خود را مشغول مى‏كنند به «جعل» [سوسك‏] تشبيه مى‏كند. اصل روايت چنين است: «لِيَدَعْنَ رِجالٌ فَخْرَهُمْ بِأَقْوامٍ، انَّما هُمْ فَحْمٌ من فحم جَهَنَّمَ اوْ لَيَكونَنَّ اهْوَنَ عَلَى اللهِ مِنَ الْجِعْلانِ الَّتى تَدْفَعُ بِانّفِهَا النَّتَنَ(3) آنان كه به قوميت خود تفاخر مى‏كنند، اين كار را رها كنند و بدانند كه آن مايه‏هاى افتخار جز زغال جهنم نيستند و اگر آنان دست از اين كار نكشند، نزد خدا از جعلهايى كه كثافت را با بينى خود حمل مى‏كنند پست‏تر خواهند بود».
پيغمبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) سلمان ايرانى و بلال حبشى را همان‏گونه با آغوش باز مى‏پذيرفت كه فى‏المثل ابوذر غفارى و مقداد بن اسود كندى و عمار ياسر را، و چون سلمان فارسى توانسته بود گوى سبقت را از ديگران بربايد به شرف «سَلْمانَ مِنّا اهْلَ الْبَيْتِ»(4) نائل شد.
رسول اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) همواره مراقبت مى‏كرد كه در ميان مسلمين پاى تعصبات قومى به ميان نيايد. در جنگ احد يك جوانى ايرانى در ميان مسلمين بود. اين جوان مسلمان ايرانى پس از آنكه ضربتى به يكى از افراد دشمن وارد آورد، از روى غرور گفت: «خُذْها وَ انَا الْغُلامَ الْفارِسِىّ يعنى اين ضربت را از من تحويل بگير كه منم يك جوان ايرانى». پيغمبر اكرم (صلی الله علیه و آله و سلم) احساس كرد كه هم‏اكنون اين سخن تعصبات ديگران را برخواهد انگيخت فوراً به آن جوان فرمود كه چرا نگفتى منم يك جوان انصارى(5) يعنى چرا به چيزى كه به آيين و مسلكت مربوط است افتخار نكردى و پاى تفاخر قومى و نژادى را به ميان كشيدى؟
پى‏نوشت‏
(1) حجرات/ 13
(2) تحف العقول/ 34
(3)) سنن ابى‏داود، 2/ 624)
(4)) سفينه البحار، مادة» سلم «(
(5)) سنن ابى داود، 2/ 625)
تعصبات نژادى از نظر اسلام، شهيدعلامه مرتضی مطهرى(رحمت الله علیه)