پرسش :

افراد دیابتی چگونه از پای خود مراقبت کنند ؟

پاسخ :
پاي ديابتي و مشكلات پوستي
پاي ديابتي و مشكلات پوستي عفونت هاي پوستي ، خصوصاً در پا، در بيماران ديابتي شايع تر از افراد غيرديابتي هستند. پاي يك فرد ديابتي حساسيت زيادي به تمام انواع ضربه دارد، به طوري كه احتمال عفونت در پاي افراد ديابتي به مراتب بيشتر است .

علايم شايع
بيماران ديابتي به هنگام عفونت يا ضربه به پا غالباً دردي احساس نمي كنند.
پديد آمدن زخم هاي جديدي كه بسيار دير خوب مي شوند.
بي حسي يا ضعف عضلاني

علل
استعداد ابتلا به عفونت پا و نيز ساير مشكلات پا، به علت مشكلات در گردش خون ، آسيب به رشته هاي عصبي ، و اختلال در دستگاه ايمني بيماران ديابتي به وجود مي آيند.

عوامل افزايش دهنده خطر
ناخن فرو رفته در گوشت انگشت پا
وجود ميخچه يا پينه در كف پا؛ وجود تاول در پا
پوشيدن كفش هايي كه براي پا نامناسب هستند.

پيشگيري
- پاهاي خود را به طور روزانه با صابون و آب گرم (نه داغ ) بشوييد. پوست پا را با ملايمت و به طور كامل خشك كنيد، خصوصاً بين انگشتان پا را يك بار در هفته روي پا خود پودر تالك بريزيد.
- هنگامي كه پاها كاملاً خشك شدند، ماده اي به نام لانولين را به پوست پا بماليد تا پوست پا نرم بماند و خشكي يا پوسته ريزي نداشته باشد. لانولين را به آن شدت نماليد كه موجب درد شود. به هيچ عنوان سعي نكنيد ميخچه يا پينه را باتيغ درآوريد يا آنها را با داروهاي مختلف محو كنيد.
- با انجام بعضي حركات از تشكيل پينه در قسمت گوشتي كف پا در جلو، پيشگيري كنيد: انگشتان پا را ۲۰ بار در روز نرمش دهيد؛ هنگام قدم زدن پايتان را از ناحيه انگشتان پا روي زمين بگذاريد و نه قسمت گوشتي كف پا
- اگر ناخن انگشتان پا خشك و شكننده هستند، به مدت چند شب ، پس از خيس كردن ، در زير و اطراف ناخن ها لانولين به مقدار كافي بماليد. زير ناخن ها را مرتباً با ملايمت پاك كنيد. ناخن ها را با احتياط كوتاه كنيد و از كوتاه كردن كناره هاي ناخن خودداري كنيد. هرگاه به متخصص پا يا براي پديكور مراجعه مي كنيد، حتماً بيماري ديابت خود را بگوييد.
- اگر انگشتان پاي شما روي هم افتاده اند يا به همديگر فشرده شده اند، با استفاده از پنبه آنها را از هم جدا كنيد.
- حتي المقدور كفش خود را چندين بار هر چند به مدت كوتاه از پاي خود در آوريد.
- هرگاه نياز به پوشيدن كفش وجود دارد، دمپايي استفاده نكنيد. دمپايي محافظت چنداني از پا نمي كند.
- با پاي برهنه در كف پوش خانه يا در بيرون از خانه راه نرويد.
- كفش ساخته شده از چرم نرم كه پا در آن خوب جفت وجور مي شود ولي پا را نمي زند بپوشيد. كفشي را كه تازه خريده ايد روزانه يك ساعت بپوشيد تا تدريجاً نرم شود.
- براي گرم كردن پاي خود به هنگام خوب ، جوراب نخي بپوشيد. به هيچ عنوان از شيشه آب داغ يا صفحات گرم كننده الكتريكي استفاده نكنيد. به هيچ عنوان اجازه ندهيد پا دچار سوختگي شود. استفاده از پتوي برقي نيز مناسب است .
- از جوراب هاي كفش دار استفاده نكنيد و هنگام نشستن ؛ پا را روي پاي ديگر نياندازيد. اين موارد باعث كاهش گردش خون پا مي شوند، گردش خوني كه ممكن است به علت اثرات ديابت روي رگ هاي خوني قبلاً كمتر از ميزان طبيعي شده باشد.
- جوراب نخي (نه پشمي ) نازك بپوشيد تا از تجمع رطوبت جلوگيري شود. رطوبت باعث تحريك رشد عوامل بيماريزايي مي شود كه بيماري قارچي پاي ورزشكاران يا ساير عفونت هاي پوست را ايجاد مي كنند. هميشه جوراب تميز بپوشيد و جوراب خود را حداقل يك بار در روز عوض كنيد. جوراب گشاد يا داراي درزهاي برجسته به پا نكنيد.

عواقب مورد انتظار
با رعايت اقدامات پيشگيرانه و مراجعه زودهنگام در صورت بروز عفونت ، مي توان از بروز عوارض جدي جلوگيري به عمل آورد.

عوارض احتمالي
عفونت هاي جدي پا، گانگرن (قانقاريا)، قطع پا يا قسمتي از آن .

داروها
امكان دارد داروهاي اختصاصي براي عفونت تجويز شوند.

فعاليت
فعاليت هاي عادي خود را ادامه دهيد مگر اين كه مشكلات پا باعث ناتواني در انجام آنها شوند.

رژيم غذايي
رژيم تجويز شده را به دقت رعايت كنيد.
در اين شرايط به پزشك خود مراجعه نماييد
-اگر عفونت پا خوب نمي شود.
-اگر پاها دائماً سرد هستند.
-اگر علي رغم اقدامات پيشگيرانه ، پا ميخچه يا پينه زده است .
-اگر درد يا گرفتگي عضله در پا رخ دهد.
-اگر خارش داريد.

افراد دیابتی چگونه از پای خود مراقبت کنند ؟
افرادی که دارای دیابت هستند به دلیل اختلال در عروقی محیطی خود و مخصوصا پا با کوچکترین آسیب می توانند دچار بزرگترین مشکلات در پای خود بشوند .

هدف ما در کمک به این افراد شامل موارد زیر است:
۱- بهبود خونرسانی پا
۲- برقراری بهداشت در پاها
۳- جلوگیری از بروز هرگونه آسیب در پا می باشد.
۴- درمان زخمهای موجود در پاها
ازنظر درمعرض خطر بودن بیماران دیابتی را به گروههای مختلفی تقسیم می‌کنیم:
۱- گروهی که در معرض خطر نیستند. این افراد بیماری دیابت ( و یا سایر انواع بیماریهایی که می‌توانند سبب کاهش حس در پا شوند) دارند ولی حس محافظتی در پا از بین نرفته است. این افراد باید سالیانه توسط پزشک ویزیت شوند و پزشک حس پاهای آنها را معاینه نماید. آموزش بیمار بر کنترل دیابت، ‌توقف سیگار‌کشیدن و تهیه کفش مناسب متمرکز می‌شود.
۲- گروهی که در معرض خطر کمی‌هستند. در این افراد حس محافظتی پاها از دست نرفته است ولی هنوز زخمی‌در پاها ندارند. اینها هر ۶ ماه یکبار باید توسط پزشک ویزیت شوند. آموزش به بیمار جهت مشاهده روزانه پاها، مراقبت از پاها و پوشیدن تدریجی کفش نو، معاینه کفش از نظر مناسب بودن، از اهمیت زیادی برخوردار است. یک کفی ظریف جهت محافظت کف پا ممکن است توصیه شود.
۳- گروهی که در معرض خطر متوسط هستند. در این افراد حس محافظتی از دست رفته است. بعلاوه دفورمیتی (تغییر شکل دادن پا) و یا محدودیت تحرک در مفاصل پا وجود دارد که آنها را در معرض خطر بالاتر تخریب بافتی در اثر تحمل وزن قرار می‌دهد. اینها هر سه ماه یکبار باید توسط پزشک معاینه شوند. این افراد باید از کفشهای طبی که با دفورمیتی پای آنها تطبیق داده شده است و نیز اتاقک کفش فضای کافی برای انگشتان داشته باشد، استفاده نمایند.
در افرادیکه دفورمیتی پای آنها حداقل است، ممکن است کفش ورزشی مناسب باشد. طول کفش این افراد باید ۲/۱ تا ۸/۵ اینچ بزرگتر از طول پا( یا فاصله نوک کفش تا نوک انگشتان ۲/۱ تا ۸/۵ اینچ ) باشد. پهن‌ترین قسمت کفش منطبق بر سر استخوانهای کف پا است.
ورزش‌های خاص جهت ایجاد تحرک در مفاصل پا مهم است. اصلاح جراحی دفورمیتی‌ها در بیماران انتخابی ممکن است ضرورت یابد تا از تشکیل کابوس و نهایتاً ایجاد زخم ممانعت شود.
۴- گروهی که در معرض خطر شدید هستند: این افراد حس محافظتی در پا ندارند. سابقه زخم قبلی در پا دارند و در بیشترین خطر عود زخم هستند. این افراد هر ۱ تا ۲ ماه باید به کلینیک پای دیابتی مراجعه نمایند تا مطمئن شویم که زخم در حال تشکیل نیست. بیمار باید در تمام اوقات به پوشیدن کفش مناسب ادامه دهد. این افراد سالی یکبار کفش طبی با اتاقک مناسب جهت انگشتان و سه جفت کفی مناسب دریافت می‌کنند. برنامه‌درمانی جامع توسط کلینیک چند تخصصی پای دیابتی جهت این افراد ضروری است.

درمان زخمهای دیابتی:
علیرغم تمامی‌احتیاطات دیابتیها ممکن است دچار زخم پا شوند.
بر اساس عمق و وسعت زخمها را به ۵ گروه تقسیم می‌کنیم( از سطحی تا عمقی). که گروه ۱ تا ۳ زخمهایی هستند که فقط با کاهش حس و درگیری اعصاب مرتبط هستند و زخمهای گروه ۴ و ۵ با کاهش خونرسانی هم ارتباط دارند.
گروه ۱: زخم سطحی فقط در پوست
گروه ۲: زخم عمقی که به تاندون، استخوان، رباط یا مفصل هم دست‌اندازی کرده است.
گروه ۳: آبسه یا عفونت استخوان وجود دارد.
گروه ۴: گانگرن ( سیاه شدن) یک یا بیشتر انگشتان یا جلوی پا وجود دارد.
گروه ۵: گانگرن کل پا
زخمهای گروه ۴ و ۵ نیاز به قطع پا دارند. زخمهای گروه ۳ نیاز به بستری در بیمارستان، جراحی و دریافت آنتی‌بیوتیک وریدی دارند. زخمهای ۱ و ۲ ممکن است عفونی باشند یا نباشند و ممکن است به صورت سرپایی درمان شوند.
برای این زخمها: بالا نگه داشتن اندام، (اگر علائم کاهش خونرسانی وجود ندارد)، ‌تجویز آنتی بیوتیک وسیع الطیف، راه رفتن با وسیله کمکی (جهت عدم تحمل وزن روی اندام مبتلاء) یا استفاده از گچ‌گیری اندام توصیه می‌شود.
آب درمانی و برداشتن نسوج مرده از اطراف زخم و نیز استفاده از پوشش‌های مناسب زخم نیز در این زخمها مفید است. زمان متوسط استفاده از پوششهای گچ گیری اندام جهت زخم ۳۰ تا ۴۲ روز است. در ۶ ماه اول پس از بهبود زخم، شانس عود زخم بالاست. استفاده از بتادین و پراکسیدهیدروژن مستقیماً روی زخم ممنوع است و در صورت صلاحدید پزشک به صورت رقیق شده جهت ضدعفونی اطراف زخم بکار می‌روند.
سایر درمانهای جدید جهت بهبود زخمهای دیابتی استفاده از اکسیژن پر فشار می‌باشد. آب درمانی در مخزنهای خاص که آب آن حرارت ۹۸ تا ۹۷ درجه فارانهایت دارد به مدت ۱۰ ـ ۱۵ دقیقه جهت تمیز کردن مکانیکی زخم بکار می‌رود. ( در مراکز درمانی).
مهمترین مسئله ممانعت از عود زخم می‌باشد. زیرا شانس عود حدود ۳۲ ـ ۱۹ درصد است. علل شایع عود زخم عبارتند از : استفاده نکردن از پوشش مناسب پا(مثل کفش مناسب)، ‌وجود دفورمیتی در پا، عفونت استخوان و کاهش حس شدید در پا.