پرسش :

مگر اعمال ما، حقيقتي غير از نفس ما دارند که در قبر يا عالم برزخ متمثل مي‏شوند، و بايد خود را معرفي کنند تا آن‏ها را بشناسيم

پاسخ :
مي‏دانيم که با مرگ، حجاب‏ها از مقابل ديدگان انسان کنار مي‏رود: »فکشفنا عنک غطائک فبصرک اليوم حديد.« (ق 22/50: ما پرده‏ات را برداشتيم و ديده‏ات امروز تيز است) و باطن هر چيز آشکار مي‏شود، از جمله باطن خود انسان و اعمال وي. علت اين که ما آن‏ها را نمي‏شناسيم، اين است که ما با باطن عمل خويش آشنا نيستيم و تنها ظواهر آن را ديده‏ايم. به تعبير آيت‏الله حسيني تهراني: »انسان که وارد برزخ مي‏شود، با »موجوديت« و »فعليت« خود وارد مي‏شود. در اين دنيا، خوديت و ملکات او پنهان و تنها ظاهر کردارش پيداست. در عالم برزخ اين امور پنهان، يک درجه ظهور مي‏کند، اعمالش به صورت ملکوتيشان ظاهر مي‏شود و ملکاتش که روي خوديت و شخصيت او اثر گذاشته است، در آن جا ظهور مي‏کند.« (معادشناسي، ج 3، ص 263)
قرآن کريم مي‏فرمايد: »يوم تجد کل نفس ما عملت من خير محضرا، و ما عملت من سوء تودلو أن بينه و بينها أمدا بعيدا، و يحذرکم الله نفسه، و الله رئوف بالعباد.« (آل عمران 30/3: روزي که هر کسي آنچه کار نيک به جاي آورده و آنچه بدي مرتکب شده است، حاضر مي‏يابد و آرزو مي‏کند: کاش ميان او و آن [کارهاي بد] فاصله‏اي دور بود. و خداوند شما را از خود بر حذر مي‏دارد و خدا به بندگان خود مهربان است) و نيز مي‏فرمايد: »فمن يعمل مثقال ذرة خيرا يره - و من يعمل مثقال ذره شرا يره«. (زلزال 7 - 8/99: پس هر ذره‏اي نيکي کند، [نتيجه‏ي] آن را خواهد ديد - و هر ذره‏اي بدي کند، [نتيجه‏ي] آن را خواهد ديد) در اين آيات، آشکار است که انسان خود عمل را مي‏بيند، نه چيزي ديگر )مثلا جزاي آن(، اما چون باطن و حقيقت اين عمل - که وي قبلا آن را نديده بود - ظهور مي‏کند، آن را نمي‏شناسد. ولي با معرفي سريع تشخيص مي‏دهد.
اين تشخيص، مانند حالتي است که انسان با دوستي که سال‏ها نديده است مواجه شود. در ابتداي امر، او را نمي‏شناسد، اما همين که او خودش را معرفي مي‏کند، مي‏گوييم: »آري، تو همان فلاني هستي.« در حالي که ممکن است ظاهرش بسيار تفاوت کرده باشد. حقيقت عمل نيز به همين نحو است، همين که خود را معرفي مي‏کند، بلافاصله پي مي‏بريم که آري، اين همان حقيقت و باطن فلان عمل ماست. منتها چون قبلا چشم باطن بين نداشتيم، متوجه آن نمي‏شديم. )همان طور که آن دوست را اگر پيش از معرفي‏اش، در خيابان به عنوان رهگذر ببينيم، شايد نشناسيم.(
)براي مطالعه‏ي احاديثي در باب تجسم اعمال نيک و بد، ر. ک: علامه طباطبايي، »انسان از آغاز تا انجام«، ص 80 - 81، »ترجمه‏ي تفسير الميزان«، ج 1، ص 545 - 546 و آيت‏الله حسيني تهراني، »معادشناسي«، ج 3، ص 246 - 249 و 265 - 270.)