پرسش :

چرا سن تكليف دختران زودتر از پسران است، در حالى كه پسران بيش‏تر و زودتر در جامعه حضور فعال پيدا مى‏كنند؟

پاسخ :
قبل از پاسخ به اين سؤال خوب است دو نكته را يادآور شويم:
اول اين كه در خصوص احكام دين، گاهى در خود احاديث يا آيات، فلسفه‏ى حكم نيز تصريح شده است.براى مثال، در خصوص حرام بودن شراب، فلسفه‏اش چنين توضيح داده شده كه شراب موجب زايل شدن عقل است. در اين گونه موارد، به استناد حديث يا آيه‏ى مربوطه، با قاطعيت مى‏توان دليل وجوب يا حرمت حكم مذكور را تشخيص داد؛ اما در بسيارى از موارد، مانند سؤال فوق، صريحا در متون دينى فلسفه‏ى حكم مشخص نشده است و آنچه در پاسخ اين گونه سؤالات مى‏آيد، حدس‏هايى است كه با توجه به شواهد و قرائن موجود در دين مطرح مى‏شود. البته در اين جا در خود سؤال هم صرفا يك حدس مطرح شده است؛ يعنى سؤال درباره‏ى فلسفه‏ى تفاوت تكليف دختر و پسر است و حدس زده شده است كه تماس‏هاى اجتماعى موجب مى‏شود پسران زودتر به بلوغ برسند و لذا سؤال شده كه: چرا سن تكليف دختران زودتر است؟
نكته‏ى دوم اين كه آنچه ما به عنوان فلسفه‏ى حكم مطرح مى‏كنيم، غير از فتوايى است كه فقها استنباط مى‏كنند. فقها با مراجعه به متون دينى و در دست داشتن يك سلسله قواعد و اصول معين در فهم اين متون، حكم شرع را در خصوص مسائل مختلف به دست مى‏آورند و به دلايل متعددى )مانند پذيرفتن يا نپذيرفتن صحت يك حديث، اختلاف در معنى حديث، اختلاف در دايره‏ى شمول حديث و...( ممكن است با هم اختلاف نظر داشته باشند. در اين گونه موارد هر كس بايد به حكم مرجع تقليد خويش عمل كند و فلسفه‏ى احكام كه در اين گونه مسائل عنوان مى‏كنيم عمدتا بر مبناى نظر مشهور فقهاست و چنان كه توضيح داديم سند عمل كردن نيست، بلكه حدسى است براى فهم فلسفه‏ى حكم.
اكنون به سراغ پاسخ سؤال مى‏رويم. مسلم است كه بلوغ جنسى در دختران - به علل مختلف زيست‏شناختى - زودتر از پسران رخ مى‏دهد و آن گونه واضح است بحث سن تكليف تا حدود زيادى با بلوغ جنسى گره خورده است. شايد علت آن است كه بلوغ جنسى و بلوغ عقلى رابطه‏ى نزديكى با همديگر دارند و در واقع وقوع هر يك به وقوع ديگرى كمك مى‏كند، زيرا بلوغ جنسى شخص را آگاه مى‏كند كه وارد مرحله‏ى جديدى از زندگى شده است )خصوصا در مورد دختر، كه بلوغ جنسى با تحولات جسمانى متعددى مانند برآمدن سينه‏ها، عادت ماهيانه و... توأم است(. در اين شرايط، او احساس مى‏كند كه گويى انسان جديدى شده و دوره‏ى بچگى را سپرى كرده است. لذا بلوغ جنسى خيلى سريع به بلوغ در رفتارها و انديشه‏ها مى‏انجامد. البته نقطه‏ى مقابل آن نيز درست است. يعنى بلوغ عقلى زودرس به تعجيل در بلوغ جنسى نيز منجر مى‏شود و آن امرى است كه امروزه تا حدودى در خصوص پسران جامعه‏ى ما رخ داده است؛ يعنى آنان به علل مختلف در معرض انواع اطلاعاتى قرار گرفته‏اند كه آنان را نسبت به بسيارى از مسائل آگاه كرده و همين امر موجب شده است كه سن بلوغ پسران از پانزده سال كم‏تر شود. با توجه به همين تلازم بلوغ جنسى و بلوغ عقلى است كه ظاهرا سن تكليف دختران زودتر از پسران قرار داده شده است. در واقع، به نظر مى‏رسد كه بلوغ جنسى، بيشتر از حضور در جامعه، تأثير در بلوغ عقلى داشته باشد و چون بلوغ جنسى دختران زودتر است، بلوغ عقلى آن‏ها نيز زودتر رخ مى‏دهد. لذا آنچه عامل اصلى بلوغ مى‏باشد، بلوغ جنسى است نه حضور فعال در جامعه.