پرسش :

چگونه می توان انضباط کاری را با تعارفات اجتماعی جمع کرد؟

پاسخ :
انضباط از مادۀ ضبط، به معنای نیکو انجام دادن، استحکام بخشیدن ، دقت و حفظ است.[1]
از نظر شرعی، کار می تواند هر یک از احکام پنج گانۀ واجب، مستحب، مباح، حرام و کراهت را داشته باشد و انضباط کاری نیز به لحاظ منشاء التزام به آن، احکام متفاوتی را دارا باشد.[2]
تعارفات از ماده عرف، به معنای نیکی، نیکوکاری، خوبی، رسم و رسوم است،[3] تعارفات اجتماعی به معنای بایدها و انتظارات و مطلوباتی است که یک جامعه، به آن معتقد است.
منشأ یک تعارف و انتظار اجتماعی، گاه می تواند فطرت مشترک همۀ آدمیان باشد، یا یک دین خاص تحریف نشده یا تحریف شده باشد، و گاه منشأ آن فرهنگ قوم خاص و یا یک خرافه باشد.
از این رو؛ تعارفات اجتماعی از نظر شرعی می تواند هر یک از احکام پنج گانه واجب، مستحب، مباح، حرام و مکروه را داشته باشد.
در نتیجه، نه می توان گفت که در هر حال، باید انضباط کاری داشت و نه می توان گفت که در هر حال باید ملتزم به تعارفات اجتماعی بود. اگر کاری واجب ولی تعارف اجتماعی مستحب باشد، در اینجا باید ملتزم به انضباط کاری بود و اگر کاری مستحب ولی تعارف اجتماعی واجب باشد در اینجا تعارف اجتماعی مقدم است.
بنا براین، باید سلسلۀ مراتب احکام را در هر امری رعایت کرد، از باب مثال برای انجام کار مستحب نمی شود از انجام کار واجب دوری کرد، یا برای ترک کار مکروه، نمی شود مرتکب حرام شد.
علاوه میان دو واجب یا مستحب و... هم مراتب وجود دارد، یک واجب اهمیتش بیشتر از واجب دیگری است، اگر امر دایر شد بین انجام یکی از این دو واجب، باید آن واجبی را انجام داد که اهمیتش بیشتر است.
خلاصه این که در مورد تزاحم انضباط کاری با تعارف اجتماعی، ابتدا باید حکم شرعی هر کدام را دانست، بعد اهمیت آن دو را به هم سنجید و آن که اهمیتش بیشتر است مقدم داشت و اگر تزاحم نداشتند و قابل جمع بودند هر دو را انجام داد.
پی نوشتها:
[1] فرهنگ جدید عربی – فارسی، ماده ضبط.
[2] زیرا گاهی قرارداد با دولت یا شرکت یا فرد خاصی، انضباط کاری را اقتضاء می کند و گاهی این گونه نیست و صرفا یک وظیفۀ انسانی است.
[3] همان، ماده عرف.
http://farsi.islamquest.net