پرسش :

چگونه مى‏توان اثبات كرد كه دين خاتم، كامل است؟

پاسخ :
قبل از ورود به اصل بحث لازم مى‏دانيم كه منظور از كلمۀ "كامل" در متن سؤال را روشن نماييم. كلمۀ كامل در اينجا ظاهراً در مقابل ناقص است. به طور كلى وقتى مى‏گوييم دين كامل؛ يعنى دينى كه ناقص نیست. به عبارت ديگر، يعنى دينى كه براى سعادت دنيوى و اخروى انسان كمبودى ندارد و هر آنچه را كه آدمى براى كمال لازم دارد به او مى‏دهد.
كليد دست يابى به دلايل كامل بودن اسلام در مسئلۀ خاتميت است. بدين معنا كه خاتم بودن پيامبر اسلام و اعتقاد به اين كه بعد از ايشان نيازى به ارسال رسل ديگرى نیست، در واقع ما را رهنمون مى‏شود به اين كه قاعدتاً اين دين بايد دينى كامل باشد؛ چرا كه اگر كامل نمى‏بود بر خداوند لازم بود كه براى كامل شدن هدايت انسان دين ديگرى را بفرستد. در حالي كه طبق ادلۀ عقلیه و نقلیه می دانیم خداوند دین دیگری را نمی فرستد، پس باید این دین هر آنچه را که انسان تا روز قيامت لازم دارد، دارا باشد كه اگر چنين نباشد لازم مى‏آيد خداوند در هدايت نمودن انسان ادله و حجت‏ها را تمام نكرده باشد كه اين هم بر شارع مقدس قبيح است.
پس ملاحظه مى‏فرماييد مسئلۀ خاتميت و بحث كامل بودن يا به تعبير بهتر كامل ترين بودن اسلام دو روى يك سكه‏اند و به يكديگر مرتبط هستند.
در اين نوشتار ما در مقام پاسخ به سؤال مذكور هستيم و در واقع همان راهى را طى مى‏نماييم كه براى اثبات خاتميت ذكر نموده‏اند، ليكن نيم نگاهى هم در همين راستا به بحث كامل بودن دين اسلام خواهيم داشت. ذيلاً ادله‏اى را بيان مى‏كنيم كه حاكى از كامل بودن دين اسلام هستند، و مقدمتا عرض مى‏داريم كه: قوانين اسلام همواره تازه و نو و داراى طراوتى است كه در هيچ يك از قوانين ديگر چنين طراوتى ديده نمى‏شود و اين شادابى است كه قوانين اسلام را براى همۀ زمان‏ها متناسب نموده است. بدين معنا كه در هر عصر و زمانى و براى هر عملى شما مى‏توانيد از قوانين اسلام حكمى را بيابيد و اين چنين است كه در مى‏يابيد اين دين در هر مسئله‏اى حكمى دارد و بى تفاوت و يا ساكت از كنار آن عبور ننموده است. همين وجه مى‏تواند يكى از وجوه كامل بودن اسلام باشد.
دين اسلام براى آن كه بتواند در هر زمان و براى هر مسئله‏اى جواب داشته باشد از يك ابزارها و مكانيزمى استفاده مى‏نمايد كه در سيستم‏هاى قانون گذارى بى نظير است. ذيلاً اشاره‏اى داريم به آن ابزارها:
1. استفاده نمودن دين اسلام از قواعد و قوانين كلى كه اين قواعد در واقع رمز و سرّ شموليت و فراگيرى اين آيين الاهی است. اما براى اين که قواعد كلى هميشه بتوانند فراگير باشند و در هر مسئله‏اى به تناسب آن مشكل گشا گردند لازم است كه از منابع خاصى اخذ گردند و همچنين به نحو خاصى مورد استفاده قرار گیرند كه در اين جا ما به آن منابع اشاره‏ می کنيم:
الف. خداوند احكام عقل سليم را در استنباط احكام شرعى حجت دانسته است؛ مثل حكم به قبيح بودن مجازات بدون بيان قبلىِ حكم، يا حكم عقل به قبيح بودن ظلم يا حسن بودن عدل و... . بدين ترتيب ملاحظه مى‏فرماييد توجه اسلام به احكام عقل سليم يك سرى قواعد كلى را ايجاد مى‏كند كه اين قواعد داراى شموليت است كه براى هر زمان و هر مسئله‏اى مى‏توان اين قواعد فراگير استفادۀ بجا نمود.
ب. خداوند احكام را تابع مصالح و مفاسد قرار داده است. به طور مثال هر امرى كه داراى مصلحت بيشتر باشد يا داراى اهميت بالاترى باشد نسبت به امور فرو دست خويش رحجان دارد.
ج. وجود قوانين كلى كه اين قواعد مى‏توانند محدود كنندۀ بقيۀ احكام الاهی باشند. از جمله اين كه خداوند مى‏فرمايند: "خدا در دين براى شما حرج و سختى قرار نداد.[1] كه اين قانون مى‏تواند احكام دينى‏اى را كه براى انسان ايجاد مشقت مى‏نمايد محدود نمايد و به نوع ديگرى تبديل نمايد. بدين سان يك حكم دينى به تناسب موقعيت و وضعيت مكلف قابل تغيير و تبديل خواهد بود. قواعد مربوط به اضطرار و اكراه نيز از اين قبيل‏اند.
د. قوانين اسلام مطابق با فطرت آدمى است و خداوند در قوانين اسلامى رعايت سرشت تغييرناپذير انسان را نموده است. آنچه كه ملائم با طبع سليم انسانى بوده است براى او لحاظ نموده و در طريق قانون گذارى راه اعتدال را پيش گرفته است. به عبارت ديگر، خداوند متعال در تدوين قوانين كلى رعايت فطرت پاك انسان را نمود. از جملۀ اين قوانين مربوط به زن و مرد است كه قوانين اختصاصى براى هر يك از آنها قرار داده است.
ه. اجتهاد يكى ديگر از اصول پذيرفته شده (خصوصاً) در تشيع است كه با تدوين و قرار داده شدن آنها در دين اسلام، اين آيين قادر مى‏شود تا از فراگيرى و شموليت لازم برخوردار گردد. بدين نحو كه مجتهد با در دست داشتن كلياتى، مسائل جديد را با آنها تطبيق مى‏دهد و اين چنين است كه دين براى هر امر حادثی در هر زمانى مى‏تواند راه حلى ارايه نمايد.
نهايتاً با وجود اين منابع كلى و اين راه‏ها است كه علامۀ شعرانى مى‏گويد: "فقه اسلام ناقص نيست، بلكه ما كلياتى داريم كه در هر زمان مى‏توانيم مسائل مستحدثه را از آنها استخراج نماييم و اين امر از زمان شيخ طوسى تا زمان ما رايج بوده است.[2]
2. يكى ديگر از ابزارهايى كه دين اسلام براى شامل و فراگير بودن استفاده مى‏نمايد، تعدد و تنوع احكام است، شما وقتى در كتب فقهى مى‏نگريد، ملاحظه مى‏كنيد كه طيف وسيعى از احكام اسلام وجود دارد كه شامل ابتدايى‏ترين مسائل زندگى؛ مثل آشاميدن و خوردن تا پيچيده‏ترين روابط اجتماعى از بيع و حكومت و... است. پس علاوه بر آن كلياتى كه در قسم قبل متذكر شديم و مى‏تواند راهگشا باشد، اسلام به طور موردى و جزئى نيز احكام زيادى در طيف وسيعى از زندگى فردى و اجتماعى انسان دارد و اين نيز يكى ديگر از جلوه‏هاى شموليت و فراگيرى اسلام است در عين حال يكى از رموز كامل بودن اين دين الاهی است.
تا اين جا ما به يكى از دلايل كامل بودن دين اسلام كه همان فراگير بودن احكام دين الاهی است، اشاره نموديم در ادامۀ بحث براى روشن شدن وجه كمال اسلام به ادلۀ ديگرى مى‏توان اشاره نمود:
1. بررسى جزء به جزء احكام اسلامى و مقايسۀ آنها با احكام مشابه در اديان الاهی يا ديگر نظام‏هاى حقوقى فعلى، يكى ديگر از راه‏هايى است كه مى‏تواند مترقى و كامل بودن احكام دين اسلام را هويدا نمايد. به طور نمونه احكام معاملات؛ مثل بيع يا نكاح در اسلام و يهوديت و مسيحيت اگر با يكديگر مقايسه گردند، تنوع و وسعت نظر قانون گذار اسلامى ستودنى است. حتى در ميان قوانين موضوعۀ فعلى دنيا، قانون مدنى ايران كه نشأت گرفته از فقه شیبعۀ جعفرى است به اذعان اساتيد و کارشناسان مربوطه از مترقى‏ترين قوانين مدنى دنيا است.
2. يكى ديگر از وجوه كمال اسلام، تفوق اخلاق اسلامى و سلوك نبوى بر ديگر مكاتب اخلاقى (چه در زمان ظهور چه در زمان فعلى) است. اخلاق اسلامى شامل دستور العمل‏هايى در خصوص رفتارهاى فردى و اجتماعى است كه در ظرف دنيا و آخرت لحاظ گرديده و اين على رغم ديدگاه يهوديت و مسيحيت است كه يكى به دنيا زياد توجه نموده است و ديگرى به آخرت. يا بر عكس مكاتب اخلاقى امروزى كه بيش از يك بعد انسان را نتوانسته‏اند جواب گو باشند. اما اخلاق اسلامى ضمن جمع‏آورى همۀ ابعاد انسان و پاسخ گویى به اين نيازها توانسته است هدف بسيار والايى را براى زندگى انسان ترسيم كند و آن چيزى جز قرب الاهی نیست.
3. از ميان ادلۀ كامل بودن اسلام مى‏توان به آيات و روايات عديده‏اى اشاره نمود از جمله:
الف. " إِنَّ في‏ هذا لَبَلاغاً لِقَوْمٍ عابِدينَ "[3]، در اين، ابلاغ روشنى است براى جمعيّت عبادت ‏كنندگان‏.
علام طباطبائى در تفسير اين آيه مى‏نويسد: ابلاغ به معناى كافى بودن و بس شدن و نيز به معناى آن چيزى است كه آدمى به وسيلۀ آن به آرزوى خويش مى‏رسد.[4] شما اين آيه را در كنار آيۀ "اليوم اکملت لكم دينكم"[5] بگذاريد آن گاه متوجه مى‏شويد اسلام آن دين كاملى است كه انسان به واسطۀ آن به آرزوى خويش كه همان قرب الی اللَّه است مى‏رسد.
ب. "هو الذى ارسل رسوله بالهدى و دين الحق ليظهره على الدين كله"[6]. مفاد آيه همان غلبۀ بر همۀ اديان است و اين كه بعد از آن دين ديگرى نمى‏آيد پس اگر قرار بود كه دين ديگرى بعد آن بيايد لازم مى‏بود كه آيه نسخ گردد. و از سويى نيز چون اگر اين دين كه آخرين دين است كامل نمى‏بود پس لازم مى‏آمد كه هدايت انسان نقصان مى‏پذيرفت و اين بر خداوند قبيح مى‏بود.
ج. سماعه از امام موسى كاظم (ع) نقل مى‏نمايد كه به امام عرض كردم: آيا رسول خدا (ص) آنچه را كه براى مردم در عصر خودش كافى بود اتيان نمودند؟ امام جواب دادند بله، بلكه آنچه را كه مردم تا روز قيامت نياز دارند پيامبر بر ايشان آوردند.[7]
د. حضرت رسول (ص) در خطبۀ حجة الوداع فرمودند: "اى مردم! نيست چيزى كه شما را به بهشت نزديك نمايد و از آتش دور كند، جز آن كه برايتان امر كردم و نيست چيزى كه شما را به آتش نزديك كند و از بهشت دور نمايد جز آن كه شما را از آن نهى نمودم".
از اين قبيل آيات و روايات كه به طور مستقيم دلالت بر تكميل بودن اسلام دارد مى‏توان ادلۀ روائى ختم نبوت را نيز به آن منضم نمود.

منابع، براى مطالعۀ بيشتر:
1. حسينى قزوينى، آيا قوانين اسلام ارتجاعى است؟
2. خرازى، بداية المعارف الالهيه.
3. سبحانى، محاضرات فى الالهيات.
4. شيرازى، نقد و طرح انديشه‏ها در مبانى اعتقادى.
5. طباطبايى، الميزان، ج 28.
6. كلينى، كافى، ج 1.

پی نوشتها:
[1] حج، 78.
[2] خرازى، محسن، بداية المعارف الالهية، ج 1، ص 270، به نقل از كتاب راه سعادت، ص 214.
[3] انبيا، 106.
[4] طباطبايى، سيد محمد حسين، الميزان، ج 28، ص 186.
[5] مائده، 5.
[6] توبه، 33.
[7] كلينى، كافى، ج 1، ص 57.

منبع: http://farsi.islamquest.net