پرسش :

حق استاد بر شاگرد چيست؟

پاسخ :
پيامبر خدا صلى‏ الله ‏عليه و ‏آله و سلّم :
ثَلاثَةٌ لا يَستَخِفُّ بِحَقِّهِم إلاّ مُنافِقٌ بَيِّنُ النِّفاقِ : ذو الشَّيبهِ في الإسلامِ ، والإمامُ المُقسِطُ ، ومُعَلِّمُ الخَيرِ؛
سه كس‏اند كه جز منافقى كه نفاقش آشكار است درحقّ آنان بى‏حرمتى نكند : ريش سفيد اسلام ، پيشواى دادگر و آموزگار خوبيها.
كنزالعمّال : 43811 منتخب ميزان الحكمة : 400
*******
امام على عليه‏السلام :
مِن حَقِّ العالِمِ عَلَيكَ أن‏تُسَلِّمَ عَلَى القَومِ عامَّةً وتَخُصَّهُ دونَهُم بِالتَّحِيَّةِ ، وأن تَجلِسَ أمامَهُ ، ولا تُشيرَنَّ عِندَهُ بِيَدِكَ ، ولا تَغمِزَنَّ بِعَينَيكَ ، ولا تَقولَنَّ : «قالَ فُلانٌ» خِلافا لِقَولِهِ ، ولا تَغتابَنَّ عِندَهُ أحَدا ، ولا تُسارَّ في مَجلِسِهِ ، ولا تَأخُذَ بِثَوبهِ ، ولا تَلِجَّ علَيهِ إذا مَلَّ ، ولا تُعرِضَ مِن طُولِ صُحبَتِهِ ، فإنَّما هِيَ بمَنزِلَةِ النَّخلَةِ تَنتَظِرُ مَتى يَسقُطُ عَلَيكَ مِنها شَيءٌ ؛
از جمله حقوق شـخـص دانشمند بر تو اين است كه (هر گاه در ميان جمعى بود) بر همگان سلام كنى و به او نيز اختصاصا سلام گويى ، روبه‏رويش بنشينى ، در حضور او با دست و چشم و ابرو اشاره نكنى ، در مخالفت با نظر او نگويى : «فلانى چنين گفته است» . نزد او از كسى غيبت نكنى ، در مجلسش درگوشى صحبت نكنى ، جامه‏اش را نگيرى ، اگر خسته بود ، در سؤال كردن اصرار نورزى . از طول مجالسش به تنگ نيايى ؛ زيرا حكايت همنشينى با او حكايت درخت خرمايى است كه انتظار مى‏كشى تا كى از آن چيزى براى تو بيفتد .
كذا في المصدر ، و لعلّ الصحيح «تُلِحَّ» .كنزالعمّال : 29363 منتخب ميزان الحكمة : 400
*******
امام سجّاد عليه‏السلام :
حَقُّ سائسِكَ بِالعِلمِ : التَّعظيمُ لَهُ ، والتَّوقيرُ لَِمجلِسِهِ ، وحُسنُ الاستِماعِ إلَيهِ ، والإقبالُ علَيهِ ، وأن لا تَرفَعَ علَيهِ صَوتَكَ ، وأن لا تُجيبَ أحَدا يَسألُهُ عَن شَيءٍ حَتّى يَكونَ هُوَ الّذي يُجيبُ ، ولا تُحَدِّثَ في مَجلسِهِ أحَدا ، ولا تَغتابَ عِندَهُ أحَدا ، وأن تَدفَعَ عَنهُ إذا ذُكِرَ عِندَكَ بِسُوءٍ ، وأن تَستُرَ عُيوبَهُ ، وتُظهِرَ مَناقِبَهُ ، ولا تُجالِسَ لَهُ عَدُوّا ، ولا تُعادِيَ لَهُ وَلِيّا ، فإذا فَعَلتَ ذلكَ شَهِدَ لَكَ مَلائكَهُ اللّه بِأنَّكَ قَصَدتَهُ وتَعَلَّمتَ عِلْمَهُ للّه‏ِ جَلَّ اسمُهُ لا لِلنّاسِ ؛
حقّ استاد تو اين است كه به او احترام گذارى ، محضرش را موقّر دارى ، با دقت به سخنانش گوش بسپارى ، رويت به او باشد و به او توجّه نمايى ، صدايت را بر او بلند نكنى ، هر گاه كسى از او سؤالى كند تو جواب ندهى ، بلكه بگذارى خودش جواب دهد . در محضر او با كسى سخن نگويى ، در حضور او از كسى غيبت نكنى ، اگر پيش تو از او بد گويى شود ، از وى دفاع كنى . عيبهايش را بپوشانى ، خوبيها و صفات نيكش را آشكار سازى ، با دشمن او همنشينى نكنى و با دوستش دشمنى نورزى . هرگاه اين كارها را كردى ، فرشتگان خدا درباره‏ات گواهى دهند كه تو براى رضاى خداوند جلّ اسمه ، نه براى مردم ، نزد آن استاد رفته‏اى و دانش او را فراگرفته‏اى .
الخصال : 567 / 1 منتخب ميزان الحكمة : 400