پرسش :

مقصود از روش القاي غير مستقيم در تربيت ديني کودکان و نوجوانان چيست؟

پاسخ :
القاي ارزش‏هاي ديني، تا حدود 6 سالگي، به طور مستقيم، ممکن است؛ زيرا کودکان تا اين سن، مقاومت رواني فراواني در مقابل آموزه‏هاي ديني ندارند؛ اما از اين سن به بعد با توجه به افزايش مقاومت رواني آنان، بايد از شيوه‏ي القاي غير مستقيم استفاده کرد. راهکارهاي القاي غير مستقيم عبارتند از:
1. داستان: ارزش‏هاي ديني را مي‏توان در قالب داستان (براي کودکان، قصه‏گويي يا قصه‏خواني، و براي نوجوانان، هديه‏ي کتاب‏هاي داستان) ارائه کرد. اين درسي است که قرآن به ما مي‏دهد. خداي متعالي در قرآن کريم با داستان حضرت موسي و مرد صالح، درس تواضع و بردباري در برابر معلم؛ با داستان اصحاب لوط، درس عفت و پاکدامني؛ با داستان آدم و حوا، آموزش دوري از شيطان، و با قصه‏ي حضرت مريم عليهاالسلام، آموزه‏ي پاکدامني و توکل به خدا را به ما ارائه مي‏کند.
2. شعر: استفاده از شعرهاي ساده و دور از صناعات پيچيده‏ي ادبي مي‏تواند راهکاري براي القاي ارزش‏هاي ديني باشد. براي کودکان خردسال مي‏توانيد شعري را بگوييد تا پس از حفظ، آن را زمزمه کند و ارزش‏ها به مرور برايش ملکه شود.
والدين، درس‏هاي بسياري از قبيل اهميت عبادت، سپاسگزاري به درگاه الاهي، ساده‏زيستي، توکل به خدا، کمک به ديگران و... را مي‏توانند در قالب شعر به کودکان بياموزند؛ به طور مثال، براي دختري که قرار است فردا وارد 9 سالگي شود و ايام عبادتش را آغاز کند، از چنين شعري استفاده مي‏کنيم:
بوي بهار دارد چادر نماز مادر
در دست‏هاي او هست يک جانماز ديگر
ماه قشنگ امشب مهمان خانه‏ي ماست‏
يک آسمان ستاره در انتظار فرداست‏
من مي‏کنم دوباره رخت سفيد بر تن‏
چون تا طلوع خورشيد 9 ساله مي‏شوم من (1)
شاعر در اين شعر، از اصل تداعي - معاني (ر. ک: ص 72)استفاده و چادر نماز مادر را با بهار و ماه قشنگ و آسمان پر ستاره همراه کرده است که کودک به طور طبيعي آن‏ها را دوست دارد.
براي آموزش ساده‏زيستي، شکر خداوند، محبت و شادابي، از شعر ديگري بهره مي‏جوييم:
شش دانه قاشق شش دانه بشقاب‏
نان و نمکدان يک کاسه‏ي آب‏
ديگي پر از آش يک شام ساده‏
در دور سفره يک خانواده‏
با مهرباني با هم نشستند
در سينه شادي بر چهره لبخند
گفتند اول نام خدا را
خوردند با هم نان و غذا را
يک سفره‏ي خوب يا شام دلخواه‏
بعد از غذا هم الحمدلله (2)
مثال ديگر، درس نماز و تسبيح الاهي:
خورشيد زيبا دوباره سر زد
پرنده‏ي شب دوباره پر زد
خروس خانه ترانه سر داد
وقت سحر را به من خبر داد
آمدم بيرون در هواي باز
وضو گرفتم براي نماز
ديدم نشسته گنجشکي زيبا
بر روي شاخه، آرام و تنها
جيک و جيک مي‏کرد در آن صبح زود
گويي که او هم فکر خدا بود (3)
3. شرح حال بزرگان: براي کودکان، از زندگي بزرگان و انديشه‏وران اسلامي و غير اسلامي بگوييد تا از زندگي آنان درس بگيرند. از رهبر معظم انقلاب اسلامي، حضرت آيت‏الله خامنه‏اي - حفظه الله - بگوييد که براي کمک به پدر به جهت ضعف در بينايي، به رغم ميل باطني، قم و تحصيل در آن را رها ساخته، به مشهد عزيمت کرد و خداي بزرگ وي را به جهت توجه به پدر، به اوج عزت و عظمت رسانيد.
از سيد رضي قدس سره بگوييد که جلو قبرستان غير مسلمانان از اسب پياده شد و فرمود: در اين قبرستان شخصي دفن شده است که معلم غير مسلمان من بود.
4. فيلم، کارتون و نمايشنامه: فيلم و کارتون به جهت جذابيت، و نمايشنامه به سبب صحنه‏پردازي‏ها و نورپردازي‏هاي زيبا، کودکان را جذب مي‏کند و سبب تثبيت آموزه‏هاي ديني و اخلاقي مي‏شود؛ پس، از اين شيوه‏ي القاي غير مستقيم نيز استفاده کنيد.
پی نوشتها:
(1)مهري ماهوتي.
(2)مصطفي رحماندوست.
(3)جعفر ابراهيمي )شاهد.
منبع: کتاب نسیم مهر(1)، حجت الاسلام حسین دهنوی، انتشارات خادم الرضا(علیه السلام)