پرسش :

چرا مثالهاي قرآن بسيار متنوع است؟

پاسخ :
خداوند براي روشن ساختن حقايق مهمّي كه در تربيت و سعادت انسان تأثير به سزايي دارد به هرگونه مثالي متوسّل شده است. گاه به موجودات بي‏جان مثال مي‎زند، مانند آيه 17 سوره رعد «اَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءََ فَسَالَتْ اَوْديَّة بِقَدَرِها فَاحْتَمَل السَّيْلُ زَبَداََ رابياََ وَ مِِمّا يُوقدُون عَلَيهِ فِي النّارِ ابْتَغاءَ حِلْيَةٍ اَوْ مَتاعٍ زَبَدٌ مِثْلُهُ كَذلِك يَضْرِبُ اللّهُ الحَقَّ وَالْباطِلَ...» خداوند متعال در اين آيه شريفه براي روشن شدن ماهيّت حق و باطل به باران مثال مي‏زند كه به هنگام نزول از آسمان پاكيزه،‌ تميز، زلال و صاف است، ولي وقتي بر روي زمين جاري مي‏شود،‌ زمين‎آلوده،‌آن آب زلال را مي‏آلايد آب به حركت در مي‎آيد و در آن، آلودگي‏ها به كف روي آب تبديل مي‏شود. زماني كه اين آب آلوده كف‎آلود به زمين مسطّح و جلگه مي‏رسد، بتدريج كف آن از بين مي‏رود و آبي صاف در جرياني آرام، ادامه مسير مي‏دهد. سپس خداوند مي‏فرمايد حقّ و باطل نيز مانند همين باران و كف است و باطل كف روي آب و حق آب زير كف است.
و گاه به نباتات و گياهان مثال مي‏زند، مانند آنچه در آيه 24 سوره ابراهيم آمده است «اَلَمْ‎تَرَ كَيْفَ ضَرَبَ اللّهُ مَثَلاََ كَلِمةََ طَيِّبَةََ كَشَجَرَةٍ طَيِّبَةََ اَصْلُها ثابِتٌ وّ فَرْعٌها فِي السَّماءِ» [آيا نديده‏اي كه خدا چگونه مثل زد؟ سخن پاك چون درختي پاك است كه ريشه‎اش در زمين استوار و شاخه‏هايش در آسمان است.]
بعضي اوقات خداوند حكيم به حيوانات مثال مي‎زند. نمونه آن آيه شريفه 26 سوره بقره است «اِنَّ اللّهَ لايَسْتَحيي اَنْ يَضْرِبَ مَثَلاََ ما بَعُوضَةَ فَما فَوْقَهَا...» [خداوند ابايي ندارد كه به پشه و [موجودات] كمتر از آن مَثَل بزند...]. ذر اين آيه خداوند به يك حيوان كوچك، يعني پشه مثال زده است.
و گاه به يك انسان مثال مي‎زند كه يك نمونه آن آيه شريفه 171 سوره بقره مي‏باشد. «وَ مَثَلُ الّذينَ كَفَرُوا كَمَثَلِ الّذي يَنْعِقُ بِما لا يَسْمَعُ اِلاّدُعاءََ وَ نِداءََ صُمٌ بُكمّ عُمْيٌ فَهُمْ لايَعْقِلُونَ» [مثل (تو اي پيامبر در دعوت) كافران مثل كسي است كه (گوسفندان و حيوانات را براي نجات از چنگال خطر) صدا مي‎زند، ولي آنها چيزي جز سر و صدا نمي‎شنوند (و حقيقت آن صدا و مفهوم گفتار او را درك نمي‎كنند) اين كافران (در واقع) كر و لال و نابينا هستند از اين رو چيزي نمي‎فهمند.]
اصلي‎ترين دليل تنوّع مثل‎ها در قرآن، درك ساده و فهم عميق مطالب قرآني است، به ويژه كه مخاطبان اوّليّه قرآن اعراب بي‎سواد دوران جاهليّت بودند و مسلمانان صدر اسلام كه جز تعداد اندكي بي‎بهره از سواد خواندن و نوشتن بودند، تنها به اين شيوه قرآني امكان درك و فهم مفاهيم قرآني داشتند و تنها به كمك مثل‎هاي متنوّع‎تر قرآني قادر به تفهيم عالي‎ترين مفاهيم قرآني شدند‌.
eporsesh.com