پرسش :

اولين سوره و آخرين سوره و آياتي كه از قرآن نازل شده كدام است؟


شرح پرسش :
پاسخ :
اولين سوره كامل نازل شده سوره حمد مي باشد و آخرين سوره كامل نازل شده, سوره توبه مي باشد و بنابر قولي سوره نصر مي باشد. و اولين آيات پنج آيه سوره علق و آخرين آيه آيه 281 سوره بقره «واتقوا يوما ترجعون فيه الي الله» (حجتي, سيد محمد باقر, تاريخ قرآن كريم, ص 53 تا 62) مي باشد.
در مورد اولين آياتي كه بر پيامبر(ص) نازل شده، چهار ديدگاه وجود دارد:
1- آيات سوره علق 2- سوره مدثر 3- سوره فاتحة‏الكتاب 4- بسم اللّه‏ الرحمن الرحيم و در جمع بين اين چهار قول مي‏توانگفت: بنا بر شواهد و روايات معتبر، اولين آيات نازل شده، پنج آيه ابتداي سوره علق بوده و سوره مدثر بعد از انقطاع وحي، اولين سوره‏اي است كه به صورت يك پارچه بر پيامبر(ص) نازل شده است؛ زيرا سوره علق چنانچه گفته شد بهصورت تمام، يك‏باره نازل نشده و در مورد سوره حمد از بعضي روايات استفاده مي‏شود كه اين سوره قبل از بعثت درعالم رؤيا بر پيامبر(ص) نازل شده و بعد براي مرتبه دوّم بر پيامبر(ص) به وسيله جبرئيل نازل گرديده است و بسماللّه‏الرحمن الرحيم را نيز به اعتبار اين كه در ابتداي سوره علق و به همراه اولين آيات، نازل شده است، مي‏توان اولينآيه ناميد.
در مورد آخرين آيات نازل شده نيز اختلافاتي وجود دارد كه مرحوم طبرسي در «مجمع البيان» در جمع بين اقوالمختلف فرموده است: مفسران مي‏گويند: وقتي آيه انّك ميّت وانّهم لميتون (سوره زمر ، آيه 30) بر پيامبر(ص)نازل شد فرمود: اي كاش! مي‏دانستم اين زمان چه وقتي است؟ و بعد خداوند متعال سوره فتح و سوره نصر را نازل كردو از آن پس پيامبر(ص) در بين تكبير و قرائت سكوت مي‏كرد و مي‏فرمود: سبحان اللّه‏ و بحمده، استغفراللّه‏ و اتوب اليه مردم به رسول خدا(ص) عرض كردند: چنين ذكري را نمي‏گفتيد؟ فرمود: اين ندا و فرياد جان و روان من است و آنحضرت(ص) پس از نزول اين سوره، يك سال در قيد حيات بودند. سپس آيه نازل شد و وقتي كه براي حجّة الوداع ازمدينه خارج شدند، آيه كلاله (سوره نساء ، آيه 176) و سپس در حال وقوف در عرفات آيه اليوم اكملت لكم دينكم (مائده ، آيه 3) نازل شد و پس از آن رسول خدا(ص) هشت روز در قيد حيات بودند و بعد به ترتيب آيه ربا (278 -280) و در واپسين مرحله آيه 281 سوره بقره واتقوا يوما ترجعون قيد الي اللّه‏ نازل شد.
ترتيب زماني نزول آيات نيز به ترتيبي كه الان در قرآن وجود دارد، نبوده؛ بلكه به مقتضاي حوادث و رويدادهايمختلف گاهي يك آيه يا چند آيه و گاهي نيز يك سوره كامل بر پيامبر اكرم(ص) نازل مي‏شد، ولي ترتيب و چينش فعليآيات قرآن كريم به اتفاق همه مسلمين و به دليل روايات متعدد و اسناد محكمي كه وجود دارد به دستور پيامبراكرم(ص) بوده و ترتيب سوره‏ها نيز بنا بر قول اكثريت مسلمين و با اسناد و مدارك و روايات معتبر، به دستور آنحضرت(ص) بوده است و آنچه مسلم مي‏باشد، پيامبر اكرم(ص) نيز به دستور خدا و بنا بر حكمت و عللي چنين ترتيبي راانتخاب فرموده است و نمونه اين موارد در قرآن كريم زياد است كه آيه‏اي در زماني نازل شده و بعد در كنار آياتي قرارگرفته كه هيچ ترتيب زماني بين آنها وجود ندارد.
eporsesh.com