پرسش :

سخنان مؤدبانه چيست و ملاك تشخيص آن كدام است؟


شرح پرسش :
پاسخ :
آنچه از متون ديني در زمينه‎ي سخنان مؤدبانه مي‎توان فهميد، اين است كه كلام و بيان مؤدبانه داراي ويژگي‎هاي خاص است؛ اگر سخني با اين اوصاف همراه باشد مؤدبانه خواهد بود و در غير اين صورت نمي‎توان گفت كه آن سخن مؤدبانه بوده و يا داراي صفت ادب است.
برخي از اين اوصاف و ويژگي‎ها عبارتند از:
الف ـ همراه بودن با صدق و صراحت قول؛
ب ـ دفاع از حق و حقيقت و پرهيز كامل از باطل؛
ج ـ حفظ شخصيت افراد و احترام مخاطب در شؤون و امور فردي و اجتماعي؛
د ـ عدم تبعيض ميان فقرا و اغنيا و دوري از هرگونه مبالغه و زياده‎روي در مقام سخن گفتن با صاحبان مال و مكنت و نيز تحقير فقرا و ضعفا، اعم از مستضعفين فرهنگي و اقتصادي؛
هـ ـ. كوتاه و مختصر بودن و خالي بودن از زوايد و كافي و وافي بودن به مقصود؛
و ـ خالي بودن از هرگونه طعنه و نيش زبان و يا اهانت به ديگران؛
ز ـ اميد به وصول ثواب و نتيجه‎ي اخروي؛
ح ـ هماهنگ بودن كلام با عمل و حتي افزوني عمل بر سخن تا جنبه‎ي اثر بخشي آن آشكار گردد.
خصوصيات مزبور، عمده‎ترين ويژگي‎هايي هستند كه يك گوينده در حال سخن گفتن بايد آنها را لحاظ نمايد. و ملاك امتياز سخنان مؤدبانه از غير آن در توجه داشتن گوينده به همين نكات ظريف است و اين امتياز حاصل نمي‌شود، مگر اين كه گفتار، مبتني بر تعقل و انديشه باشد. درباره‎ي كلام و سخن مؤدبانه، جامع‎ترين و كامل‎ترين پيام، حديثي است كه در وصف پيامبر اكرم(ص) آمده است:
گفتارش از همه فصيح‎تر و شيرين‎تر بود. كلمات او كوتاه و جامع و خالي از زوايد و وافي به تمام مقصود بود، و چنان بود كه گويي اجزاي آن، تابع يك‎ديگرند. وقتي سخن مي‎گفت بين جملات را فاصله مي‎داد تا اگر كسي بخواهد سخنانش را حفظ كند فرصت داشته باشد. جوهره‌ي صدايش بلند و از تمام مردم خوش نغمه‎تر بود... از مراء و مجادله، پرحرفي، سخنان بدون فايده، مداحي بي‎مورد و قطع كلام ديگران پرهيز مي‎نمود.[1]
البته لازمه‎ي رسيدن به اين مقام آن است كه انسان در خوراك خويش، دقت و ظرافت بسياري داشته باشد؛ چنانچه آن عارف وارسته گفته است:
يكي از اهم مراقبات اين است كه انسان واردات و صادرات دهانش را مواظب باشد. آن لقمه ناني را كه به دهان مي‎گذارد اگر از روي حساب نباشد هرزه‎خوار مي‎شود و انسان هرزه‎خوار، هرزه‎گو مي‎گردد، آن دهاني كه وارداتش آلوده است، صادراتش هم آلوده است.[2]
پی نوشتها:
[1]. الميزان، ج 6، ص 303.
[2]. علامه حسن زاده آملي، مجموعه مقالات، ص 37.
منبع: جوانان و پرسش‌هاي اخلاقي، مصطفي خليلي، ناشر: مركز مطالعات و پژوهش‌‌هاي فرهنگي حوزه‌ علميه(بهار 1381)