پرسش :

آيا به لحاظ مراتب و مقامات انسان ها، قبض روح آنها هم متفاوت است؟

پاسخ :
از آيات سه گانه اى كه در پاسخ پرسش قبل بيان داشتيم، استفاده مى شود كه به لحاظ مراتب و درجات انسان ها، قبض روح آنها هم متفاوت خواهد بود.[1]
به استناد روايتى از اميرالمؤمنين (عليه السلام) مى توان گفت:[2]
اختلاف قبض روح به اختلاف درجات قرب الهى برمى گردد؛ هر كس به مقامات بالاى معنوى و درجات عاليه اى از قرب پروردگار رسيده باشد، خداوند متعال، روح او را بدون واسطه، قبض مى كند. اين گروه از انسان ها جزء كامل ترين افراد بشر محسوب مى شوند.
دسته ى دوّم كسانى هستند كه به شايستگى هايى خاصّ و مقامات خوبى رسيده، امّا توان آن را نداشته اند كه خود را به درجات گروه اول برسانند. متصدّى قبض روح اين گروه از انسان ها «عزرائيل» خواهد بود كه از فرشتگان مقرّب است.
دسته ى سوم انسان هاى ضعيف و متوسط از لحاظ ايمان و تبهكاران هستند كه توسط دستياران ملك الموت قبض روح مى شوند، الّا اين كه فرشتگان روح تبهكاران را با عذاب و شكنجه قبض مى كنند، ولى از مؤمنانِ متوسط با سلام و تحيّت استقبال مى كنند و جان آنها را مى گيرند.[3]
پی نوشتها:
[1]. آيت الله جوادى آملى از همين آيات سه گانه (زمر / 42، سجده / 11، انعام / 61) براى تبيين وجود اختلاف در قابض ارواح به لحاظ اختلاف مراتب انسانى استفاده كرده اند، ولى علامه طباطبايى (ره) با توجه به روايتى از اميرالمؤمنين (عليه السلام) كه درباره ى همين آيات سه گانه وارده شده است، وجود اختلاف رابرداشت فرموده اند.
[2]. در كتاب توحيد صدوق روايتى از اميرالمؤمنين(عليه السلام) آمده كه در آخر آن روايت حضرت مى فرمايد: «... وانما يكفيك ان تعلم ان الله المحيى المميت و انه يتوفّى الانفس على يدى من يشاء من خلقه من ملائكته و غيرهم» آن گاه حضرت علامه طباطبايى (ره) فرموده اند: از ظاهر عبارت «غيرملائكه» در كلام امام برمى آيد كه خداوند سبحان گاهى نفوس را به دست غيرملائكه «توفّى» مى كند. چنين معنايى غريب به نظر مى رسد. ممكن است مراد از «غيرملائكه» بعضى از اولياى مقرّب باشد كه از لحاظ مرتبه از ملائكه نيز بالاترند و هم ممكن است مراد آن باشد كه خداوند گاه بعضى نفوس را خود بدون هيچ گونه واسطه اى از ملائكه توفى مى نمايد گرچه مرجع هر دو احتمال يكى است.» آن گاه علامه در آخر با تعبير «بالجمله» هر سه مرتبه ى اختلاف قبض روح را بيان مى كنند. ر.ك: انسان از آغاز تا انجام، ص 67 ـ 68.
[3]. ر.ك: محمد حسين طباطبايى، انسان از آغاز تا انجام، ص 66 ـ 68، عبدالله جوادى آملى، صورت و سيرت انسان در قرآن، ج 14، ص 228 ـ 229.
منبع: مرگ، واقعيت ناشناخته، محسن ميرزاپور، نشر انتشارات مركز مديريت حوزه علميه قم (1383).