پرسش :

رفتار فرشتگان مرگ با كافران (منافقان و تبهكاران) چگونه است؟[1]

پاسخ :
در آيات متعددى از قرآن كريم، برخورد فرشتگان قابض ارواح و سخنانى كه بين آنان و تبهكاران ردّوبدل مى شود، بيان گرديده است.
1. كسانى كه در حال كفر از دنيا رفته اند.
(وَ لَوْ تَرى إِذْ يَتَوَفَّى الَّذِينَ كَفَرُوا الْمَلائِكَةُ يَضْرِبُونَ وُجُوهَهُمْ وَ أَدْبارَهُمْ وَ ذُوقُوا عَذابَ الْحَرِيقِ)[2]؛ اگر ببينيد سختى حال كافران را هنگامى كه فرشتگان جان آنان را مى گيرند و بر روى و پشت آنان مى زنند و به آنها مى گويند: بچشيد طعم عذاب سوزنده را.
شبيه همين تعبير در سوره ى مباركه ى محمد(صلى الله عليه وآله) آيه ى27 براى منافقان آمده است.[3]
مرحوم شاه آبادى(رحمه الله) درباره ى اين آيات توجيهى دارند مبنى بر اين كه فرشتگان دو دسته اند: يك دسته كارگزاران امور آخرت و گروهى ديگر مجريان اوامر الهى در دنيا هستند. فرشتگان دنيا با ديدن اين منظره كه شخص تبهكار تمام عمر خود را به بطالت و انكار حق گذرانده و اكنون لحظه ى مرگ او فرارسيده، با حالتى توهين آميز و همراه با شكنجه، محكم بر پشت او مى زنند و او را از دنيا بيرون رانده، تحويل فرشتگان آخرت مى دهند. آنها هم با ديدن اين بنده ى عاصى و نافرمان، به صورت او مى كوبند.[4]
2. كسانى كه متكبّرانه در دنيا به سر بردند.
(يَوْمَ يَرَوْنَ الْمَلائِكَةَ لا بُشْرى يَوْمَئِذ لِلْمُجْرِمِينَ وَ يَقُولُونَ حِجْراً مَحْجُوراً)[5]؛ روزى كه مجرمان فرشتگان را ببينند، در آن روز بشارتى از فرشته نيافته، بلكه به آنها گويند: اى سركشان، محروم وممنوع (از رحمت و جنّت خدا) باشيد.
3. كسانى كه هنگام جان دادن، ستم كنندگان به جان خويشتن به شمار مى روند.
(إِنَّ الَّذِينَ تَوَفّاهُمُ الْمَلائِكَةُ ظالِمِي أَنْفُسِهِمْ قالُوا فِيمَ كُنْتُمْ قالُوا كُنّا مُسْتَضْعَفِينَ فِي الاَْرْضِ قالُوا أَ لَمْ تَكُنْ أَرْضُ اللّهِ واسِعَةً فَتُهاجِرُوا فِيها فَأُولئِكَ مَأْواهُمْ جَهَنَّمُ وَ ساءَتْ مَصِيراً)[6]؛ آنان كه هنگام (مرگ) قبض روح، ظالم و ستمگر بميرند، فرشتگان از آنها بازپرسند كه در چه كار بوديد (و چرا به ايمان و اعمال نيك براى آخرت نپرداختيد)؟ پاسخ دهند كه ما در روى زمين مردى ضعيف و ناتوان (و اسير ظلم حكّام جاهل و كافر) بوديم. فرشتگان گويند: آيا زمين خدا پهناور نبود كه در آن سفر كنيد (و از محيط جهل و كفر به سرزمين علم و ايمان بشتابيد؟ از آنها عذر نپذيرند) و مأواى اينان جهنم است و بازگشت آنها به جايگاه بسيار بدى است (كه محل قهر و عذاب خداست).
4. كسانى كه بر خداوند دروغ بستند و سخنان رسول او را نپذيرفتند.
(.. وَ لَوْ تَرى إِذِ الظّالِمُونَ فِي غَمَراتِ الْمَوْتِ وَ الْمَلائِكَةُ باسِطُوا أَيْدِيهِمْ أَخْرِجُوا أَنْفُسَكُمُ الْيَوْمَ تُجْزَوْنَ عَذابَ الْهُونِ...)[7]؛
... و اگر فَضاحت و سختى حال ستمكاران (و مدعيان باطل) را ببينى، آن گاه كه در سكرات موت گرفتار آيند و فرشتگان براى قبض روح آنها دست قهر و قدرت برآورند و گويند كه جان از تن به در كنيد؛ امروز كيفر عذاب و خوارى مى كشيد... .
در هر حال، برخورد فرشتگان قابض ارواح با عاصيان به گونه اى است كه از ابتداى امر و از لحظات اوليه ى حيات اخروى گرفتار عذاب الهى مى شوند. انسانى كه به استعدادهاى درونى خود بى توجه بوده و جهات ملكوتى و (وَ نَفَخْتُ فِيهِ مِن رُّوحِى)خود را فراموش و تمام عمر خود را صرف همان جنبه ى طبيعى كرده است، حال با انقطاع علاقه ى روح از بدن مادّى بدون هيچ وسيله و توشه اى به عالمى ديگر منتقل مى شود. او در عالم دنيا درصدد به فعليّت رساندن استعدادهاى درونى و جنبه هاى روحانى خود نبوده تا در حين انتقال به برزخ خوش و خرّم و با صورتى زيبا قدم به عالم آخرت بگذارد.
بله، چنين آدمى بزرگ ترين نعمت الهى وديعه ى ربّانى را كه همان روح انسانى است، با بى توجهى و غفلت، كفران و ناسپاسى كرده و در اين امانت الهى خيانت ورزيده است، لذا مستحق چنين عذاب ها و برخوردهايى از جانب فرشتگان الهى خواهد بود.
پی نوشتها:
[1]. ر.ك: عبدالله جوادى آملى، همان، ص 205 ـ 207.
[2].سوره ى انفال، آيه ى 50.
[3]. ر.ك: محمد تقى مصباح يزدى، آموزش عقايد، ص 405؛ جعفر سبحانى، منشور جاويد، ج 9، ص 218، و عبدالله جوادى آملى، معاد در قرآن، ج 4، ص 204 ـ 205.
[4]. ر.ك: عبدالله جوادى آملى، همان، ص 205.
[5]. سوره ى فرقان، آيه ى 22.
[6]. سوره ى نساء، آيه ى 97.
[7]. سوره ى انعام، آيه ى 93.
منبع: مرگ، واقعيت ناشناخته، محسن ميرزاپور، نشر انتشارات مركز مديريت حوزه علميه قم (1383).