پرسش :

غيبت صغرا و كبرا يعنى چه و فرق آن دو چيست؟

پاسخ :
كلمه ى «غيبت» مصدر است و اگر از فعل معلوم باشد، به معناى «پنهان شدن»، «دور شدن»، «ضد حضور» است و اگر از فعل متعدى باشد، به معناى «آشكار كردن عيب ديگرى» خواهد بود. معناى اخير، در علم اخلاق، كاربرد دارد. آن چه در اين بحث مورد نظر است، معناى نخست، يعنى ضد حضور و پنهان شدن است. در اصطلاح شيعه ى اماميه، «غيبت»، بيش تر در مورد دوره اى به كار مى رود كه با وفات امام حسن عسكرى و نهان شدن امام مهدى(علیه السلام) آغاز شد و تاكنون نيز ادامه دارد. به همين خاطر، علماى شيعه، تاريخ اسلام را از اين ديدگاه، به دو عصر حضور و عصر غيبت تقسيم مى كنند و خود عصر غيبت نيز به دو دوره ى غيبت صغرا و غيبت كبرا تقسيم مى شود.
چنان كه از روايات بر مى آيد و عملا نيز واقع شده، امام مهدى(علیه السلام) دو غيبت دارد كه يكى طولانى تر از ديگرى است. غيبت كوتاه را غيبت صغرا، و غيبت طولانى را كه بعد از غيبت صغرا آغاز شده و هنوز نيز ادامه دارد، غيبت كبرا گويند.
غيبت صغرا؛ اين غيبت از سال دويست و شصت هجرى (سال شهادت امام حسن(عليه السلام)) آغاز شد و تا سال سيصد و بيست و نه (سال وفات آخرين نايب خاص امام) يعنى حدود شصت و نه سال طول كشيد. در اين مدت، گرچه امام (علیه السلام) از نظرها پنهان بود، لكن اين غيبت، عام و فراگير نبود، و كسانى بودند كه با امام زمان (علیه السلام) در تماس باشند. اينان به «نايبان خاص» امام(عليه السلام) مشهور شده اند. مردم، در كارهاى خود به اين نوّاب مراجعه مى كردند و نامه ها و نيازمندى ها را به واسطه ى اين افراد خاص به محضر حضرت مى فرستادند و پاسخ را دريافت مى داشتند و احياناً بعضى نيز با واسطه ى نواب خاص، به محضر امام(عليه السلام) شرفيات مى شدند.
مى توان دلايل عمده ى شكل گيرى غيبت صغرا قبل از غيبت كبرا را در دو مورد ذيل خلاصه كرد:
1. غيبت صغرا كه همراه با ارتباط نايبان خاص و برخى از شيعيان با امام مهدى(علیه السلام) بود، موجب تثبيت مسئله ى ولادت و حيات حضرت مهدى شد و از بروز برخى از انحرافات و شبهات جلوگيرى كرد.
2. غيبت صغرا، دوران آماده سازى شيعيان براى شروع غيبت كبرا بود و شيعيان، در اين مدّت، خود را با دوره ى عدم حضور امام(عليه السلام) هماهنگ كردند. اگر غيبت صغرا نبود و غيبت كبرا به يك باره اتّفاق مى افتاد، موجب ايجاد مشكلات متعدّد و بروز انحراف برخى از افكار مى شد.
غيبت كبرا؛ اين غيبت از سال سيصد و بيست و نه (هـ ق) يعنى به هنگام پايان نيابت چهارمين نايب خاص، شروع شد و تا زمان ظهور آن حضرت ادامه خواهد داشت. اين، همان غيبتى است كه آزمايش سخت بشرى در آن نهفته است.[1]
پيامبر اسلام(صلى الله عليه وآله) و ائمه ى هدى(عليه السلام) در روايات متعدّدى از اين دو غيبت خبر داده اند. امام صادق(عليه السلام) مى فرمايد:
قائم را دو غيبت خواهد بود: يكى طولانى و ديگرى كوتاه. در غيبت نخست، شيعيان خاص، جايش را مى دانند، ولى در دومى، جز خواص دوستان دينى او، كسى از جايش اطلاع ندارد.[2]
با اين توضيح، نتيجه گرفته مى شود كه غيبت صغرا يا همان غيبت كوتاه، مقدّمه اى براى غيبت كبرا و بزرگ بوده است. به طور خلاصه، تفاوت اين دو غيبت، عبارت است از:
1. غيبت صغرا، محدود و كوتاه بود، در حالى كه غيبت كبرا طولانى و مدّت آن نامعلوم است.
2. در غيبت صغرا، اشخاصى به عنوان نائب خاص، معرّفى و آنان واسطه ى مردم و امام به حساب مى آمدند، در حالى كه در غيبت كبرا نواب عام، با ملاك هاى مشخّص، وجود دارند و امكان تماس با آن حضرت كم تر و محدودتر از غيبت صغرا است.
پی نوشتها:
[1]. ر.ك: شيخ كلينى، الكافى، ج 1، ص 335 - 342.
[2]. محمدباقر مجلسى، بحارالأنوار، ج 52، ص 155.
منبع: امام مهدى(عجل الله تعالی فرجه الشریف)، رسول رضوى، انتشارات مركز مديريت حوزه علميه (1384).