پرسش :

با توجه به رواياتي كه بيان مي كنند اهل بيت يعني حضرت زينب (س) امام سجاد (ع) و ... در روز اربعين امام حسين (ع) به كربلا رسيدند با توجه به مسافت طولاني بودن بين شام و كربلا چگونه با عقل جور در مي آيد؟

پاسخ :
رسيدن اهل بيت امام حسين (ع) در اربعين اول به كربلا مورد اختلاف محدثين و ارباب مقاتل قرار گرفته است. ما در اينجا دو نظر را متذكر مي شويم.
1- بسياري از صاحبنظران روز اربعين را روز ورود اهل بيت (ع) به كربلا مي دانند.
محدث قمي (ره) در منتهي الآمال از سيد بن طاووس نقل مي كند:
"اهل بيت امام حسين (ع) هنگام مراجعت از شام، به عراق رسيدند و به رئيس قافله فرمودند كه ما را از كربلا عبور دهيد. رئيس قافله پيشنهاد اهل بيت امام حسين (ع) را عملي ساخت و آنان را از راه كربلا عبور دادند. وقتي به تربت پاك حضرت سيدالشهدا (ع) رسيدند جابربن عبدا... انصاري و جماعتي از طايفه بني هاشم و مردان مؤمن ديگر را ديدند كه به زيارت آن حضرت آمده بودند. در آنجا مراسم عزاداري و نوحه سرايي برپا كردند و زنان قبايل عرب و آباديهاي مجاور نيز در اين عزاداري شركت كردند كه بعد از چند روز اقامه عزاداري و سوگواري روانه مدينه شدند." (1)
در منهاج الدموع آمده است:
"رسيدن اهل بيت امام حسين (ع) در اربعين اول به كربلا گرچه به نظر ابتدايي خيلي مورد تعجب است و از اين جهت بسياري از علماء و محدثين خصوصاً مرحوم نوري (اعلي ا... مقامه) انكار نموده اند، ولكن هرگاه ورود آنها در اربعين اول عقلاً امكان داشته باشد و نقلاً هم اشاره‌ايي به او شده باشد داعي بر انكار آن نيست..." (2)
صاحب كتاب منهاج الدموع بعد از اقامه دليل عقلي و نقلي مبني بر ورود اهل بيت (ع) در روز اربعين به كربلا مي گويد:
"قول چهارم آن است كه: اهل بيت (ع) در اربعين اول پس از مراجعت از شام بكربلا آمده باشند و بعداً به مدينه رفته باشند وچون با ادله اي كه نقل كرديم سير بين شام و كوفه در ده روز بسيار امر عادي زمان خود بوده پس اين اقوي از همه اقوال است. ا... العالم" (3)
آنچه در مورد مدفن سر مطهر امام حسين (ع) گفته شده است مؤيد اين قول است:
محدث قمي (ره) مي فرمايد:
"مشهور ميان علماي شيعه آن است كه حضرت امام زين العابدين (ع) سَرِ مطهر امام حسين (ع) را به كربلا آورد و آن را با سر ساير شهدا در روز اربعين به بدنها ملحق گردانيد." (4)
بعضي از محدثين احتمال داده اند كه اهل بيت (ع) در حين رفتن از كوفه به شام، به كربلا رسيدند چون ابن زياد در كوفه اهل بيت (ع) را براي كسب تكليف از يزيد نگاه داشته بود و سپس آنها را از كوفه به طرف شام روانه كرد و در اربعين به كربلا رسيدند. (5)
مرحوم آيتي در كتاب بررسي تاريخ عاشورا مي فرمايد:
"اگر مدركي قابل اعتماد و اسناد مي داشتيم كه اسيران اهل بيت در چهلم شهادت امام، به كربلا آمده اند مي گفتيم كه اين امر در موقع رفتن به شام بوده است نه در موقع برگشتن از شام." (6)
مرحوم سپهر (ره) در ناسخ التواريخ نيز مي فرمايد:
"چون اهل بيت (ع) از كوفه به شام روان شدند، روز اربعين كه بيستم ماه صفر بود به كربلا رسيدند و ناله و عزاداري كردند و با جابر كه به زيارت قبر امام حسين (ع) آمده بود ديدار كردند." (7)
گرچه اين قول ورود اسرا به كربلا را در راه كوفه به شام ذكر كرده نه پس از مراجعت از شام، ولي مؤيد اين قول مي تواند باشد كه اهل بيت (ع) در اربعين اول به كربلا رسيدند و با جابر ملاقات كردند.
2- عده اي ديگر از مورخين ورود اهل بيت (ع) در روز اربعين به كربلا را بسيار بعيد مي شمارند و عادتاً آن را محال مي‌دانند.
محدث قمي (ره) مي فرمايد:
"خيلي مستبعد است كه اهل بيت (ع) بعد از اين همه قضايا از شام برگردند و روز بيستم صفر كه روز اربعين و روز ورود جابر به كربلا بوده، بكربلا وارد شوند." (8)
مرحوم آيتي در كتاب بررسي تاريخ عاشورا مي فرمايد:
"داستان آمدن اهل بيت (ع) را از شام به طرف عراق و رسيدن آنها در اربعين يعني روز بيستم ماه صفر به كربلا به هيچ وجه نمي توان باور كرد، يا سندي قابل اعتماد براي اين افسانه تاريخي بدست داد. اهل بيت عصمت در ماه رجب سال 60 از مدينه به مكه رفته اند و در ماه ذي حجه همان سال از مكه رهسپار عراق شده اند و در محرم سال 61 پس از شهادت امام (ع) و يارانش بعنوان اسيري به كوفه رفته اند، و پس از آن كه مدتي در كوفه گرفتار بوده اند طبق دستوري كه از شام رسيد؛ آنان را به شام فرستادند و از آنجا هم بعد ازمدتي كه معلوم نيست، به مدينه طيبه بازگشتند و حق آن است كه تاريخ حركت اهل بيت(ع) از كوفه به شام و تاريخ رسيدن آنان به شهر دمشق و مدت توقف اسيران آل عصمت در مركز حكومت يزيد و تاريخ حركت آنان از دمشق بطرف مدينه و تاريخ ورود آنان به شهر مقدس مدينه، هيچكدام از اينها بدرستي معلوم نيست و نمي دانيم كه هر يك از وقايع و حوادث در چه تاريخي روي داده است." (9)
علامه شهيد مطهري (ره) در حماسه حسيني ورود اهل بيت (ع) در روز اربعين به كربلا را از مجعولات مي داند و مي‌فرمايد:
"اربعين كه مي رسد، همه، اين روضه را مي خوانند و مردم هم خيال مي كنند اين طور است كه اسراء از شام به كربلا آمدند و در آنجا با جابر ملاقات كردند و امام زين العابدين (ع) هم با جابر ملاقات كرد. در صورتي كه بجز در كتاب لُهُوف كه آن هم نويسنده اش يعني سيد بن طاووس در كتابهاي ديگرش آن را تكذيب كرده و لااقل تأييد نكرده است؛ در هيچ كتاب ديگري چنين نيست و هيچ دليل عقلي هم اين را تأييد نمي كند. ولي مگر مي شود اين قضايايي را كه هر سال گفته مي شود از مردم گرفت؟
جابر اولين زائر امام حسين (ع) بوده است و اربعين هم جز موضوع قبر امام حسين (ع) هيچ چيز ديگري ندارد. موضوع، تجديد عزاي اهل بيت (ع) نيست، موضوع آمدن اهل بيت (ع) به كربلا نيست. اصلاً راه شام از كربلا نيست، راه شام به مدينه از همان شام جدا مي شود." (10)
شهيد هاشمي نژاد (ره) نيز در كتاب "درسي كه حسين به انسانها آموخت"، ذكري از ورود اهل بيت (ع) به كربلا نياورده است. (11)
محدث قمي (ره) در منتهي الآمال از شيخ مفيد (ره)، شيخ طوسي (ره)، كفعمي (ره)، اين اثير و غيره نقل مي كند كه هيچكدام از اين محدثين قائل به ورود اهل بيت (ع) در روز اربعين به كربلا نيستند." (12)
منابع و مآخذ:
1. منتهي الآمال، ج1، ص442
2. منهاج الدموع، ص399
3. منهاج الدموع، ص402
4. منتهي الآمال، ج1، ص440
5. منتهي الآمال، ج1، ص443
6. بررسي تاريخ عاشورا، ص149
7. ناسخ التواريخ، ج3، ص101
8. منتهي الآمال، ج1، ص443
9. بررسي تاريخ عاشورا، ص149-148
10. حماسه حسيني، ج1، ص30
11. درسي كه حسين به انسانها آموخت، ص379
12. منتهي الآمال، ج1، ص343
برگرفته از كتاب: 72 پرسش پيرامون حماسه كربلا، خسرو تقدسي نيا
www.eporsesh.com