پرسش :

راههاي كه يك انسان واقعا در درس و تهذيب نفس موفق شود چيست؟

پاسخ :
تقريباً همه انسانها طالب آينده روشن و توأم با اميد و خوشبختي اند و در همين جهت تلاش مي كنند انسان مجموعه اي از توانايي ها و استعدادهايي است كه بايد تحت يك مديريت صحيح قرار گيرد و او را به سوي اهداف و آرمانهايش سوق دهد و از طرف ديگر موانع و مشكلات اين راه را نيز خوب شناسايي كرده و آنها را حل كرده و از سر راه كنار بگذارد. بنابراين هر انساني ناخداي كشتي زندگي خويش است و موفقيت او در گرو آن است كه خوب بينديشد، خوب حركت كند خوب برنامه ريزي كند و خوب عمل كند و مهمتر آن كه خوب با تغييرات و تحولات زندگي سازگار شود. زيرا يكي از ويژگيهاي مهم يك انسان موفق آن است كه بتواند با تغيير دادن خود و سازگار كردن موقعيت خود با محيط و نيز تغيير دادن نگرش خود، زندگي اش را تغيير دهد. ما بايد بياموزيم كه با مشكلات و مسائل زندگي راحت تر برخورد كنيم. و براي رسيدن به اهداف خود راههاي مختلفي آزمايش و تجربه كنيم.

1. واقع بينى
انسان بايد، بر اساس واقعيت‏هاى موجود زندگى و امكانات و توانايى‏هايش، اهدافى براى خود در نظر بگيرد. يكى از مشكلات اساسى افراد، به ويژه جوانان، اين است كه ايده آل‏هاشان با واقعيت زندگى فاصله بسيار دارد. اين افراد معمولاً در ارزيابى‏هاى خود دچار نوعى افراط مى‏شوند و بيش‏تر بر اساس تخيلات زندگى مى‏كنند. در نتيجه اهدافشان با استعداد و توانمندى‏ها همخوانى ندارد، به اهداف خود نمى‏رسند و با گذشت زمان دچار نااميدى و سرخوردگى و نهايتاً افسردگى مى‏شوند؛ به گونه‏اى كه حتى نمى‏توانند از حداقل امكانات خود نيز استفاده كنند. بنابراين، يكى از رمزهاى موفقيت واقع نگرى و اجتناب از افراط و تفريط است.

2. استفاده بهينه از وقت و امكانات
با در نظر گرفتن واقعيت‏هاى زندگى، بايد با برنامه‏ريزى صحيحى امكان بيش‏ترين بهره‏ورى از فرصت‏ها و امكانات را فراهم آورد. لازمه استفاده از فرصت‏ها و امكانات شناسايى آن‏ها است؛ يعنى هر كس ابتدا بايد فرصت‏هاى مفيد و امكانات و توانمندى‏هاى خود را شناسايى كند ودر مرحله بعد، با تلاش و پشتكار از اين سرمايه‏ها بهره گيرد؛ مثلاً ورود به حوزه و قرار گرفتن در كسوت طلبه فرصتى بسيار مهم است؛ چنان كه دوره جوانى خود از فرصت‏هاى بسيار ارزشمندى به شمار مى‏آيد.انسان واقع بين و فرصت شناس مى‏داند هميشه جوان نيست و هميشه فرصت بهره‏گيرى از حوزه برايش فراهم نمى‏شود. در نتيجه براى دستيابى به آينده‏اى روشن از اين فرصت استفاده مى‏كند؛ به مهم‏ترين وظيفه طلبه، يعنى رشد علمى و معنوى، مى‏انديشد و از پرداختن به كارهاى جنبى و حاشيه‏اى مى‏پرهيزد.

3. انتخاب دوستان خوب
به تجربه ثابت شده است كه دوست، به ويژه در دوران نوجوانى و جوانى، در زندگى انسان نقش تعيين كننده دارد. بسيارى، به رغم امكانات فراوان، به سبب دوستان نامناسب از توانمندى‏ها و ظرفيت‏هاى خود بهره نمى‏گيرند و در سراشيبى سقوط فرو مى‏افتند.
پسر حضرت نوح(ع) نمونه‏اى از اين افراد است كه قرآن داستانش را بيان كرده است. بر اساس آيات قرآن كريم، دوزخيان مى‏گويند:«كاش فلانى را دوست انتخاب نكرده بوديم»؛ يعنى جهنمى شدن خود را نتيجه دوستى با افراد نامناسب مى‏دانند. بنابراين، يكى از راه‏هاى دستيابى به موفقيت انتخاب دوستان مناسب يعنى مؤمن و تلاشگر و وظيفه‏شناس است.

4. تعيين هدف يا اهداف
مشخص بودن هدف يا اهداف در موفقيت انسان نقش مؤثر دارد؛ زيرا تعيين هدف:
الف) موجب افزايش انگيزه مى‏شود و انگيزه موتور محرك انسان در فعاليت‏ها است. اگر انسان انگيزه قوى داشته باشد، بيش‏تر تلاش مى‏كند و در نتيجه سريع‏تر به اهداف خود دست مى‏يابد.
ب) معيار ارزيابى كارها را فراهم مى‏آورد و انسان مى‏تواند خود را ارزيابى كند.
ج) در تعيين جايگاه انسان سودمند است؛ يعنى انسان مى‏تواند دريابد چه مقدار از راهى را كه بايد طى كند، پيموده و چه مقدار باقى مانده است.

5. نترسيدن از شكست‏هاو سختي ها
زندگى فراز و نشيب‏هاى بسيار دارد و بيش‏تر انسان‏ها شكست را در زندگى تجربه مى‏كنند. عده‏اى با شكست خوردن و سختي ها زانوى غم بغل مى‏گيرند؛ خود را در بن بست مى‏يابند و دچار نااميدى مى‏شوند؛ ولى گروهى از شكست‏ها نمى‏هراسند و آن را سكوى پرش خود قرار مى‏دهند. براى رسيدن به آينده روشن، بايد از شكست‏ها درس آموخت و با شناسايى عوامل ناكامى، آن‏ها را از مسير زندگى حذف كرد.
بنابراين، براى دستيابى به آينده‏اى روشن بايد واقع بين، هدفمند، با برنامه و داراى دوستان خوب بود و هرگز از شكست‏ها نهراسيد. البته، در كنار همه اين امور، توكل به پروردگار و اهتمام به امور معنوى ضرورت دارد؛ زيرا همه خوبيها در دست خداوند است و ياد او انسان را از اميد و آرامش سرشار مى‏سازد.
انسان موفق كسى است كه با توكل به خداوند و برنامه‏ريزى صحيح از كمترين امكانات بهترين استفاده را بكند. و چون خداوند بهترين سرمايه‏ها را در اختيار آدمى قراد داده است، انسان موفق كسى است كه بهترين استفاده را از آنها بكند و در جهت اهداف آفرينش از آنها بهره جويد. مهمترين اين سرمايه‏ها عبارتند از:
الف) سرمايه گرانقدر نفس توحيدى و خداجوى انسان،
ب) سرمايه عمر و زمان.
موفق‏ترين انسان‏ها كسى است كه از فرصت‏ها بيشترين بهره را ببرد و به بهترين شكل خود را بشناسد و به سوى تعالى خودسازى نمايد.
موفقيت در هر امرى از امور مربوط به دنيا و آخرت يك فرايند تجربى است كه با آزمون‏هاى زيادى راه‏كارهاى آن مشخص شده است. شناخت و به كارگيرى اين راه‏كارها موفقيت را در دسترس ما مى‏نهد و ناآگاهى ما نسبت به آنها، كاميابى را به كام مرگ مى‏كشاند.
درك باورهاى درست و راه‏كارهاى شايسته، يكى از بنيادى‏ترين شيوه‏هاى دست‏يابى به پيروزى است. لذا به راه‏كارهاى موفقيت به طور اجمالى مى‏پردازيم:
1- شناخت و ارزيابى دقيق، درباره هدفى كه در پى آنيم، امكانات و توانايى‏هايى كه آن هدف نياز دارد و شناسايى توانايى‏هايى كه داريم، آفت‏ها و موانع راه ما را در رسيدن به موفقيت بسيار كمك خواهد كرد.
حضرت على(ع) مى‏فرمايند: العامل بالعلم كالسائر على الطريق الواضح كسى كه آگاهانه عمل مى‏كند، چونان كسى است كه در راه آشكار ره مى‏سپرد (غرر الحكم.)
2- كار و تلاش، از عناصر دگرگون ساز، زندگى‏آفرين، پيشرفت‏آور و موفقيت‏پرداز است. دين مقدس اسلام از يك سو با تنبلى، بى‏كارى و كم‏كارى به ستيز برخاسته است واز سوى ديگر مردم را به كار فرا مى‏خواند.
ناز پرورده تنعم نبرد راه به دوست
عاشقى شيوه رندان بلاكش باشد
(حافظ)
قرآن شريف مى‏فرمايد: «و ان ليس للانسان الا ما سعى و اين كه براى انسان بهره‏اى جز تلاش او نيست(نجم، آيه 39).
زندگى بزرگان را اگر مرور كنيم، كار و تلاش بى‏وقفه را جزء لاينفك شخصيت ايشان خواهيم يافت.
3- پشتكار، استمرار، استقامت و شكيبايى، گذر از سنگلاخ‏ها، آب كردن كوه‏هاى يخ و زدودن دلزدگى پايه‏هاى موفقيت در كليه امور مخصوصا در امر خطير ازدواج است. چنان كه امير بيان على(ع) مى‏فرمايد: «صبر پيشه، پيروزى را از دست نمى‏دهد، گرچه زمان بر او بگذرد»(نهج‏البلاغه، فيض‏الاسلام، ص 1163..
4- نظم و برنامه، داشتن ساز و كار صحيح و اجراى منظم آن و تدبير و مديريت پويا، از ديگر عوامل رهيافت به دنياى موفقيت‏هاست.
آخرين وصيت اميرالمؤمنين(ع) به فرزندان خود و خاندانش و به همه مردم تقواپيشگى و رعايت نظم است(نهج‏البلاغه، نامه 47).
5- عوامل معنوى از قبيل تكيه بر تقوا و دانش، ايمان، اخلاص، توكل، توسل، نيايش، مهمترين نقش را در كسب موفقيت ايفا مى‏كند. هستى برابر با ماديات نيست. اين جهان مادى‏بخش اندكى از هستى است زندگى فردى و اجتماعى همانگونه كه تحت تأثير كنش‏ها و واكنش‏هاى مادى است به شدت در قلمرو كنش‏ها و واكنش‏هاى معنوى نيز هست. وقتى عوامل مادى در هر موضوع فراهم شد، پاره‏اى مسائل باطنى از قبيل دل واپسى و اضطراب، بيم و اميد، توهم، امل و آرزو و... ظهور مى‏كند براى اين كه فرد بتواند از اين مشكلات رهايى يابد توجه به عوامل معنوى راهگشا مى‏باشد.
هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ
از يُمن دعاى شب و ورد سحرى بود

سعدى نيز فرموده است:
بخت و دولت به كاردانى نيست
جز به تأييد آسمانى نيست

و در روايت نيز آمده است: «من احب ان يكون اقوى الناس فليتوكل على الله؛ هر كه مى‏خواهد توانمندترين مردم باشد، بايد بر خدا توكل كند، (بحارالانوار، ج 71، ص 151).

تو با خداى خود انداز كار و دل خوش‏دار
كه رحم اگر نكند مدعى به خدا نكند

ضمناً كتاب‏هاى زير در اين راه مى‏تواند به شما يارى رساند:
1ـ مقدمه‏اى بر جهان بينى اسلامى، شهيد مطهرى
2ـ علل گرايش به ماديگرى، شهيد مطهرى
3- تكاپوى انديشه‏ها، محمد تقى جعفرى
www.morsalat.com