پرسش :
در سوره نحل چند نعمت ذکر شده است؟
پاسخ :
بررسی آیات این سوره نشان می دهد: حدود چهل نعمت، از نعمت های بزرگ و کوچک، مادی و معنوی، طی آیات این سوره، بیان شده است که فهرست آنها ذیلا از نظر می گذرد، و تأکید می کنیم: هدف از آن نخست تعلیم درس توحید و بیان عظمت آفریدگار است و سپس تقویت عشق و علاقه انسان ها به آفریننده این نعمت ها و تحریک حس شکرگزاری آنان می باشد:
1 ـ آفرینش آسمان (خَلَقَ السَّماواتِ).
2 ـ آفرینش زمین (وَ الأَرْضَ).
3 ـ آفرینش چهارپایان (وَ الأَنْعامَ خَلَقَها).
4 ـ استفاده پوشش از پشم و پوست آنها (لَکُمْ فِیْها دِفْءٌ).
5 ـ استفاده از منافع حیوانات (وَ مَنافِعُ).
6 ـ استفاده از گوشت آنها (وَ مِنْها تَأْکُلُونَ).
7 ـ بهره گیری از جمال استقلال اقتصادی (وَ لَکُمْ فِیْها جَمالٌ).
8 ـ بهره گیری از حیوانات برای حمل و نقل (وَ تَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ * وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغْالَ وَ الْحَمِیْرَ لِتَرْکَبُوها).
9 ـ هدایت به صراط مستقیم (وَ عَلَی اللّهِ قَصْدُ السَّبِیْلِ).
10 ـ نزول باران از آسمان و تهیه آب آشامیدنی از آن (هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماء لَکُمْ مِنْهُ شَرابٌ).
11 ـ پرورش مراتع و چراگاه ها با آن (وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیْهِ تُسِیْمُونَ).
12 ـ روئیدن زراعت و زیتون و نخل و انگور و انواع میوه ها به برکت آن (یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّیْتُونَ وَ النَّخِیلَ وَ الأَعْنابَ وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ).
13 ـ تسخیر شب و روز (وَ سَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ).
14 ـ تسخیر خورشید و ماه (وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ).
15 ـ تسخیر ستارگان (وَ النُّجُومُ).
16 ـ مخلوقات گوناگونی که در کره زمین آفریده شده (وَ ما ذَرَأَ لَکُمْ فِی الأَرْضِ مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ).
17 ـ تسخیر دریاها برای استفاده از گوشت و جواهرات آن (وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِیّاً وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها).
18 ـ حرکت کشتی ها بر سینه آب ها (وَ تَرَی الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ).
19 ـ آفرینش کوه ها که آرام بخش زمینند (وَ أَلْقی فِی الأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ).
20 ـ آفرینش نهرها (وَ أَنْهاراً).
21 ـ ایجاد راه های ارتباطی (وَ سُبُلاً).
22 ـ ایجاد علامات برای شناخت راه ها (وَ عَلامات).
23 ـ استفاده از ستارگان برای راهیابی در شب ها (وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ).
24 ـ زنده شدن زمین های مرده به وسیله آب باران (وَ اللّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْیا بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها).
25 ـ شیر خالص و گوارا که از میان خون و غذای هضم شده خارج می شود (نُسْقِیکُمْ مِمّا فِی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْث وَ دَم لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشّارِبِینَ).
26 ـ فرآورده هائی که از میوه های درخت نخل و انگور گرفته می شود (وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً).
27 ـ عسل یک غذای شفا بخش (فِیْهِ شِفاءٌ لِلْنّاسِ).
28 ـ بخشیدن همسرانی به انسان از جنس خود او (وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً).
29 ـ نعمت فرزندان (وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ بَنِینَ وَ حَفَدَةً).
30 ـ انواع روزی های پاکیزه به مفهوم وسیعش (وَ رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ).
31 ـ نعمت گوش (وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ).
32 ـ نعمت چشم (وَ الأَبْصارَ).
33 ـ نعمت عقل و هوش (وَ الأَفْئِدَةَ).
34 ـ خانه ها و مسکن های ثابت (وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَناً).
35 ـ خانه های سیار (خیمه ها) (وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الأَنْعامِ بُیُوتاً).
36 ـ وسائل و اسباب هائی که از پشم و کرک و موی حیوانات ساخته و تهیه می شود (وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلی حِین).
37 ـ نعمت سایه ها (وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِمّا خَلَقَ ظِلالاً).
38 ـ نعمت وجود پناه گاه های مطمئن در کوه ها (وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْناناً).
39 ـ انواع لباس هائی که انسان را از سرما و گرما حفظ می کند (وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ).
40 ـ زره و لباس جنگ که در برابر ضربات دشمن مقاومت دارد (وَ سَرابِیلَ تَقِیکُمْ بَأْسَکُمْ).
و در پایان این بخش از نعمت ها اضافه می کند: (کَذلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ): «این گونه خداوند نعمت هایش را بر شما به حد کمال می رساند تا تسلیم فرمان او باشید».
احتیاج به تذکر ندارد که بر شمردن نعمت های گوناگون الاهی در آیات مختلف این سوره، یا سایر آیات قرآن، به اصطلاح برای منت گذاری، و یا کسب وجهه، و مانند آن نیست، که خدا برتر و بالاتر از همه اینها است، و بی نیاز از هر کس و هر چیز.
همه اینها در مسیر برنامه های سازنده تربیتی است، برنامه هائی که انسان را به آخرین مرحله تکامل ممکن از نظر معنوی و مادی برساند.
گویاترین دلیل برای این موضوع، همان جمله هائی است که در آخر بسیاری از آیات گذشته آمده است، که در عین تنوع، همگی در همان خط پرورش و تربیت انسان قرار دارد.
در آیه 14 بعد از بیان نعمت تسخیر دریاها می فرماید: (لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ).
در آیه 15 بعد از بیان نعمت کوهها و نهرها و جاده ها می گوید: (لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ).
در آیه 44 بعد از بیان بزرگترین نعمت معنوی یعنی نزول آیات قرآن می گوید: (وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ).
و در آیه 78 بعد از ذکر نعمت بسیار مهم ابزار شناخت (گوش و چشم و عقل) می فرماید: (لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ).
و در آیه 81 بعد از اشاره به تکمیل نعمتهای پروردگار می گوید: (لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ).
و در آیه 90 بعد از بیان یک سلسله دستورات در زمینه عدل و احسان و مبارزه با فحشاء و منکر و ظلم می فرماید: (لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ).
در حقیقت، در این شش مورد، اشاره به پنج هدف شده است:
1 ـ شکرگزاری، 2 ـ هدایت، 3 ـ تفکر، 4 ـ تسلیم در برابر دعوت حق، 5 ـ تذکر و یادآوری که بدون شک، همه با هم پیوند دارند. انسان، نخست تفکر و اندیشه می کند. هر گاه فراموش کرد، یادآوری می نماید، به دنبال آن حسّ شکرگزاری در مقابل بخشنده نعمت ها در او بیدار می شود. سپس، راه به سوی او باز می کند و هدایت می شود. سرانجام، در برابر فرمانش تسلیم می گردد. و به این ترتیب، هدف های پنجگانه فوق، حلقه های تکامل زنجیره ای انسانند که بدون شک، اگر این مسیر به طور صحیح پیموده شود، نتائج پرباری دارد و جای تردید باقی نمی ماند که بر شمردن این نعمت ها گاهی به صورت جمعی و گاهی به صورت انفرادی، هیچ هدفی جز ساختن انسان کامل نیست.
منبع: تفسیر نمونه، ج 11، ص 462.
بررسی آیات این سوره نشان می دهد: حدود چهل نعمت، از نعمت های بزرگ و کوچک، مادی و معنوی، طی آیات این سوره، بیان شده است که فهرست آنها ذیلا از نظر می گذرد، و تأکید می کنیم: هدف از آن نخست تعلیم درس توحید و بیان عظمت آفریدگار است و سپس تقویت عشق و علاقه انسان ها به آفریننده این نعمت ها و تحریک حس شکرگزاری آنان می باشد:
1 ـ آفرینش آسمان (خَلَقَ السَّماواتِ).
2 ـ آفرینش زمین (وَ الأَرْضَ).
3 ـ آفرینش چهارپایان (وَ الأَنْعامَ خَلَقَها).
4 ـ استفاده پوشش از پشم و پوست آنها (لَکُمْ فِیْها دِفْءٌ).
5 ـ استفاده از منافع حیوانات (وَ مَنافِعُ).
6 ـ استفاده از گوشت آنها (وَ مِنْها تَأْکُلُونَ).
7 ـ بهره گیری از جمال استقلال اقتصادی (وَ لَکُمْ فِیْها جَمالٌ).
8 ـ بهره گیری از حیوانات برای حمل و نقل (وَ تَحْمِلُ أَثْقالَکُمْ * وَ الْخَیْلَ وَ الْبِغْالَ وَ الْحَمِیْرَ لِتَرْکَبُوها).
9 ـ هدایت به صراط مستقیم (وَ عَلَی اللّهِ قَصْدُ السَّبِیْلِ).
10 ـ نزول باران از آسمان و تهیه آب آشامیدنی از آن (هُوَ الَّذِی أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماء لَکُمْ مِنْهُ شَرابٌ).
11 ـ پرورش مراتع و چراگاه ها با آن (وَ مِنْهُ شَجَرٌ فِیْهِ تُسِیْمُونَ).
12 ـ روئیدن زراعت و زیتون و نخل و انگور و انواع میوه ها به برکت آن (یُنْبِتُ لَکُمْ بِهِ الزَّرْعَ وَ الزَّیْتُونَ وَ النَّخِیلَ وَ الأَعْنابَ وَ مِنْ کُلِّ الثَّمَراتِ).
13 ـ تسخیر شب و روز (وَ سَخَّرَ لَکُمُ اللَّیْلَ وَ النَّهارَ).
14 ـ تسخیر خورشید و ماه (وَ الشَّمْسَ وَ الْقَمَرَ).
15 ـ تسخیر ستارگان (وَ النُّجُومُ).
16 ـ مخلوقات گوناگونی که در کره زمین آفریده شده (وَ ما ذَرَأَ لَکُمْ فِی الأَرْضِ مُخْتَلِفاً أَلْوانُهُ).
17 ـ تسخیر دریاها برای استفاده از گوشت و جواهرات آن (وَ هُوَ الَّذِی سَخَّرَ الْبَحْرَ لِتَأْکُلُوا مِنْهُ لَحْماً طَرِیّاً وَ تَسْتَخْرِجُوا مِنْهُ حِلْیَةً تَلْبَسُونَها).
18 ـ حرکت کشتی ها بر سینه آب ها (وَ تَرَی الْفُلْکَ مَواخِرَ فِیهِ).
19 ـ آفرینش کوه ها که آرام بخش زمینند (وَ أَلْقی فِی الأَرْضِ رَواسِیَ أَنْ تَمِیدَ بِکُمْ).
20 ـ آفرینش نهرها (وَ أَنْهاراً).
21 ـ ایجاد راه های ارتباطی (وَ سُبُلاً).
22 ـ ایجاد علامات برای شناخت راه ها (وَ عَلامات).
23 ـ استفاده از ستارگان برای راهیابی در شب ها (وَ بِالنَّجْمِ هُمْ یَهْتَدُونَ).
24 ـ زنده شدن زمین های مرده به وسیله آب باران (وَ اللّهُ أَنْزَلَ مِنَ السَّماءِ ماءً فَأَحْیا بِهِ الأَرْضَ بَعْدَ مَوْتِها).
25 ـ شیر خالص و گوارا که از میان خون و غذای هضم شده خارج می شود (نُسْقِیکُمْ مِمّا فِی بُطُونِهِ مِنْ بَیْنِ فَرْث وَ دَم لَبَناً خالِصاً سائِغاً لِلشّارِبِینَ).
26 ـ فرآورده هائی که از میوه های درخت نخل و انگور گرفته می شود (وَ مِنْ ثَمَراتِ النَّخِیلِ وَ الأَعْنابِ تَتَّخِذُونَ مِنْهُ سَکَراً وَ رِزْقاً حَسَناً).
27 ـ عسل یک غذای شفا بخش (فِیْهِ شِفاءٌ لِلْنّاسِ).
28 ـ بخشیدن همسرانی به انسان از جنس خود او (وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَنْفُسِکُمْ أَزْواجاً).
29 ـ نعمت فرزندان (وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ أَزْواجِکُمْ بَنِینَ وَ حَفَدَةً).
30 ـ انواع روزی های پاکیزه به مفهوم وسیعش (وَ رَزَقَکُمْ مِنَ الطَّیِّباتِ).
31 ـ نعمت گوش (وَ جَعَلَ لَکُمُ السَّمْعَ).
32 ـ نعمت چشم (وَ الأَبْصارَ).
33 ـ نعمت عقل و هوش (وَ الأَفْئِدَةَ).
34 ـ خانه ها و مسکن های ثابت (وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ بُیُوتِکُمْ سَکَناً).
35 ـ خانه های سیار (خیمه ها) (وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنْ جُلُودِ الأَنْعامِ بُیُوتاً).
36 ـ وسائل و اسباب هائی که از پشم و کرک و موی حیوانات ساخته و تهیه می شود (وَ مِنْ أَصْوافِها وَ أَوْبارِها وَ أَشْعارِها أَثاثاً وَ مَتاعاً إِلی حِین).
37 ـ نعمت سایه ها (وَ اللّهُ جَعَلَ لَکُمْ مِمّا خَلَقَ ظِلالاً).
38 ـ نعمت وجود پناه گاه های مطمئن در کوه ها (وَ جَعَلَ لَکُمْ مِنَ الْجِبالِ أَکْناناً).
39 ـ انواع لباس هائی که انسان را از سرما و گرما حفظ می کند (وَ جَعَلَ لَکُمْ سَرابِیلَ تَقِیکُمُ الْحَرَّ).
40 ـ زره و لباس جنگ که در برابر ضربات دشمن مقاومت دارد (وَ سَرابِیلَ تَقِیکُمْ بَأْسَکُمْ).
و در پایان این بخش از نعمت ها اضافه می کند: (کَذلِکَ یُتِمُّ نِعْمَتَهُ عَلَیْکُمْ لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ): «این گونه خداوند نعمت هایش را بر شما به حد کمال می رساند تا تسلیم فرمان او باشید».
احتیاج به تذکر ندارد که بر شمردن نعمت های گوناگون الاهی در آیات مختلف این سوره، یا سایر آیات قرآن، به اصطلاح برای منت گذاری، و یا کسب وجهه، و مانند آن نیست، که خدا برتر و بالاتر از همه اینها است، و بی نیاز از هر کس و هر چیز.
همه اینها در مسیر برنامه های سازنده تربیتی است، برنامه هائی که انسان را به آخرین مرحله تکامل ممکن از نظر معنوی و مادی برساند.
گویاترین دلیل برای این موضوع، همان جمله هائی است که در آخر بسیاری از آیات گذشته آمده است، که در عین تنوع، همگی در همان خط پرورش و تربیت انسان قرار دارد.
در آیه 14 بعد از بیان نعمت تسخیر دریاها می فرماید: (لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ).
در آیه 15 بعد از بیان نعمت کوهها و نهرها و جاده ها می گوید: (لَعَلَّکُمْ تَهْتَدُونَ).
در آیه 44 بعد از بیان بزرگترین نعمت معنوی یعنی نزول آیات قرآن می گوید: (وَ لَعَلَّهُمْ یَتَفَکَّرُونَ).
و در آیه 78 بعد از ذکر نعمت بسیار مهم ابزار شناخت (گوش و چشم و عقل) می فرماید: (لَعَلَّکُمْ تَشْکُرُونَ).
و در آیه 81 بعد از اشاره به تکمیل نعمتهای پروردگار می گوید: (لَعَلَّکُمْ تُسْلِمُونَ).
و در آیه 90 بعد از بیان یک سلسله دستورات در زمینه عدل و احسان و مبارزه با فحشاء و منکر و ظلم می فرماید: (لَعَلَّکُمْ تَذَکَّرُونَ).
در حقیقت، در این شش مورد، اشاره به پنج هدف شده است:
1 ـ شکرگزاری، 2 ـ هدایت، 3 ـ تفکر، 4 ـ تسلیم در برابر دعوت حق، 5 ـ تذکر و یادآوری که بدون شک، همه با هم پیوند دارند. انسان، نخست تفکر و اندیشه می کند. هر گاه فراموش کرد، یادآوری می نماید، به دنبال آن حسّ شکرگزاری در مقابل بخشنده نعمت ها در او بیدار می شود. سپس، راه به سوی او باز می کند و هدایت می شود. سرانجام، در برابر فرمانش تسلیم می گردد. و به این ترتیب، هدف های پنجگانه فوق، حلقه های تکامل زنجیره ای انسانند که بدون شک، اگر این مسیر به طور صحیح پیموده شود، نتائج پرباری دارد و جای تردید باقی نمی ماند که بر شمردن این نعمت ها گاهی به صورت جمعی و گاهی به صورت انفرادی، هیچ هدفی جز ساختن انسان کامل نیست.
منبع: تفسیر نمونه، ج 11، ص 462.
تازه های پرسش و پاسخ
ارسال نظر
در ارسال نظر شما خطایی رخ داده است
کاربر گرامی، ضمن تشکر از شما نظر شما با موفقیت ثبت گردید. و پس از تائید در فهرست نظرات نمایش داده می شود
نام :
ایمیل :
نظرات کاربران
{{Fullname}} {{Creationdate}}
{{Body}}