پرسش :

وضعیت ارتش عراق از نظر تعداد نفرات، یگان ها، لشکرها، تجهیزات و تسلیحات نظامی در آغاز هجوم به ایران چگونه بود؟

پاسخ :
اگرچه آمار متفاوت و مختلفی در این زمینه وجود دارد، اما در مجموع و بر اساس اطلاعات به دست آمده از طریق اسناد، اطلاعات فرماندهان اسیر عراقی و ... استعداد ارتش بعث عراق، قبل از انقلاب اسلامی به شرح زیر بود:
- نیروی زمینی: 175000 نفر
- نیروی هوایی و پدافند هوایی: 22000 نفر
- نیروی دریایی: 6000 نفر
- پلیس و گارد مرزی: 53000 نفر
- چریک مسلح: 6000 نفر
نیروهای نظامی عراق در قالب 3 سپاه (اول، دوم، سوم)، شامل 4 لشکر پیاده، 3 لشکر زرهی، 2 لشکر مکانیزه و 12 تیپ مستقل، سازمان یافته بودند. به دنبال تصمیم صدام برای حمله به ایران در سال 1359، ظرف مدت کوتاهی استعداد ارتش را به شرح زیر افزایش داد:
- نیروی زمینی: 195000 تا 220000 نفر
- نیروی هوایی و پدافند هوایی: 25000 نفر
- نیروی دریایی: 7000 نفر
- پلیس و گارد مرزی: 42000 نفر
چنا نکه ملاحظه می‌شود ارتش عراق قبل از جنگ، سازمان رزم خود را توسعه و گسترش داد و تغییرات زیر را ایجاد کرد:
- تأسیس لشکر 12 زرهی.
- تأسیس لشکر 11 پیاده با برداشت 3 تیپ از نیروی پلیس.
- افزایش 12 تیپ مستقل به 15 تیپ با احضار متولدین سال های 1949 . تا 1957
نیروی فوق در قالب 3 سپاه (اول، دوم، سوم) شامل 12 لشکر، متشکل از 5 لشکر زرهی، 2 لشکر مکانیزه و 5 لشکر پیاده و همچنین 3 تیپ نیروی مخصوص و نیروهای گارد ریاست جمهوری و حدود 20 تیپ مرزی سازمان یافته بود. استعداد نیروی جیش‌الشعبی عراق نیز حدود نیم میلیون نفر برآورد می‌شد که تا سقف یک میلیون نفر قابل افزایش بود.
نیروی هوایی ارتش عراق با 9 پایگاه هوایی و 14 اسکادران هواپیمای شکاری بمب افکن و ترابری، دارای 366 هواپیمای نظامی، 400 هلی کوپتر و همچنین 400 توپ ضدهوایی و چند تیپ موشکی زمین به هوا بود. این نیرو دارای 872 نفر خلبان عملیاتی بود که از این تعداد حدود 450 نفر آنها قادر به پرواز با هواپیماهای جنگنده بودند.
نیروی دریایی عراق در دو پایگاه اصلی در بصره و ام القصر استقرار داشت. تیپ 77 متشکل از چند مین‌روب و 4 کشتی کوچک پیاده کننده نیرو در بندر بصره و تیپ هفتم دریایی متشکل از قایق‌های موشک‌انداز که در بندر ام القصر مستقر بودند.
تانک ها: 3100 تانک شامل:
- تانک T-72، ساخت شوروی حدود 400 دستگاه؛
- تانک T-62، ساخت شوروی حدود 1100 دستگاه؛
- تانک T-55، ساخت شوروی حدود 1400 دستگاه؛
- تانک T-54، ساخت شوروی حدود 100 دستگاه.
- تانک PT-76 ساخت شوروی حدود 100 دستگاه.
نفربرها: 2300 نفربر شامل:
- نفربر زرهیBMP-1، ساخت شوروی 500 دستگاه
- نفربر زرهی VER-THP ساخت فرانسه 100 دستگاه؛
- سایر نفربرهای VER-THP دستگاه؛ نفربر زرهی زرهی حدود 1700 دستگاه.
توپخانه: توپخانه صحرایی با 1500 قبضه توپ شامل:
- توپهای 130-132-152-160، میلی متری هویتزر ساخت شوروی؛
- توپ هویتزر M-56 ساخت ایتالیا،
- توپ 100 میلی متری خودکششی و 75 میلی متری ساخت شوروی.
ضدهوایی: حدود 400 توپ ضدهوایی شامل:
- توپ های 57-37-25-85-100 میلی متری ساخت شوروی.
- موشک‌های ضدهوایی با برد نزدیک و بلند شامل حدود 60 موشک سام 7 و سام 9 و حدود 70 موشک با برد بلند شامل موشک های سام 2، سام 3، سام 6
- دو سکوی پرتاب موشک ساخت شوروی.
هواپیماها: 366 هواپیمای جنگنده، شامل:
- میگ 21-23-24-25، ساخت شوروی.
- میراژ فرانسوی F-1QES 45 فروند
- توپولف 16 و 22 و سوخوی 7 و 9 ساخت شوروی.
هلی کوپترها: 400 فروند (جنگی و ترابری) شامل:
- MI24 ساخت شوروی
- 3426A ساخت فرانسه
همچنین تعدادی موشک هوا به هوای پیشرفته AA2 و ASR ساخت شوروی؛ موشک‌های ماژیک و اگزوست فرانسوی؛ چند فروند ناوچه رزمی و موشک انداز؛ قایق‌های توپ‌دار و کشتی؛ سلاح‌های سبک شامل تفنگ‌های 7/62 میلی متری؛ خمپاره انداز 120 و 82 میلی متری و موشک‌انداز آرپی‌جی‌7 و ... از دیگر تجهیزات نظامی عراق به شمار می‌روند.
تأمین کننده اصلی تسلیحات عراق پیش از جنگ، اتحاد جماهیر شوروی سابق بود که حدود 75 تا 80 درصد تجهیزات نظامی این کشور را تأمین می‌کرد. پس از شوروی، فرانسه، چکسلواکی سابق، سوئد، برزیل و در دوران اخیر، امریکا و انگلیس از دیگر صادرکنندگان اسلحه به عراق به شمار می‌رفتند. در سال 1358(1978) عراق یک میلیارد و 122 میلیون دلار و در سال 1359(1979) بیش از یک میلیارد و 200 میلیون دلار برای خرید اسلحه پرداخت. تا سال 1358 حدود 1200 مستشار روسی و اروپای شرقی و 150 مستشار کوبایی در ارتش عراق خدمت می‌کردند و در حدود پنج هزار افسر عراقی در اتحاد شوروی آموزش می‌دیدند.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ