پرسش :

دلایل و زمینه‌های برتری ارتش عراق در ماه‌های پایانی جنگ چه بود؟

پاسخ :
مهم ترین عوامل این برتری چنین بود:
1-اتفاق نظر بین‌المللی به ویژه شوروی و امریکا برای پایان دادن به جنگ.
2-استفاده وسیع عراق از سلاح‌های شیمیایی و سکوت مجامع جهانی در برابر این اقدام عراق.
3-بسته شدن راه‌کارهای عملیاتی و ضرورت‌یافتن راه‌کارهای جدید که نیاز به تجهیزات پیشرفته داشت و فناوری آن در اختیار جمهوری اسلامی نبود.
4-عدم تمرکز تجهیزات نظامی موجود در کشور در سازمانی که عمل کننده اصلی در جنگ بود (سپاه).
5-مهم تر از همه، عقب ماندگی اساسی ایران از نظر تجهیزات نظامی پیشرفته بود. به ویژه بعد از سال 1363 به دو علت توازن ابزارهای پیشرفته به نفع عراق سنگینی می‌کرد:
·تحریم همه‌جانبه کشورهای جهان در واگذاری تجهیزات هر چند عمومی نظامی به ایران.
·کاهش توان اقتصادی کشور برای خرید اقلام نظامی.
البته افزایش روزافزون توان نظامی عراق امر مبهمی نبود که ایران در ارزیابی‌های نظامی خود از آن غافل شده باشد، ولی توجه به یک امر مهم ضروری است و آن اینکه هم زمان با تحولاتی که با پیروزی های ایران در جبهه های جنگ حاصل شد و بیشتر از خسارتی که ایران به ارتش عراق وارد کرد نظام جهانی به تجهیز و تقویت عراق پرداخت. به عنوان مثال، پس از آن‌که آشکار شد عراق توان پیشروی در خاک ایران را ندارد، فرانسه در بهمن 1359 اقدام به فروش هواپیماهای میراژ به عراق کرد. همچنین پس از آنکه توان نظامی ایران در طرح‌ریزی عملیات خیبر مشخص شد، سلاحهای شیمیایی به طور گسترده به عراق فروخته شد و برای فشار بیشتر به ایران و تهدید جریان فروش نفت و محدود ساختن منابع ارزی ایران، فرانسه هواپیماهای سوپر اتاندارد و موشک‌های اگزوسه را به عراق فروخت. این روند پس از عملیات بدر با فروش میگ 25 روسی ادامه یافت و پس از عملیات کربلای 5 سلاح‌های شیمیایی موثرتر و کشنده‌تر همچون سیانور، به عراق داده شد. در سال 1366 نیز با تغییراتی در برد موشک‌های اسکاد بی، عراق توانست تهران و شهرهای دورتر را هدف قرار دهد. در حقیقت تحولات نظامی عراق از توان داخلی آن کشور ناشی نمی‌شد بلکه قدرت‌های بزرگ اصلی ترین عامل در تجهیز و تقویت عراق بودند.
عراق، کشور توسعه نیافته‌یی که در آغاز جنگ فاقد فناوری پیشرفته نظامی بود، در طول جنگ از انواع سلاح‌ها و ادوات نظامی پیشرفته که دارای جدیدترین فناوری‌ها بودند، بهره مند شد. این سلاح‌ها درپی هر پیروزی نیروهای ایران در اختیار عراق قرار می گرفت. همچنین، امریکا هم زمان با تحریم اقتصادی ایران در 3 آبان 1366 ، قطعات رایانه‌ای پیشرفته که عراق را قادر می‌ساخت برد موشک‌های اسکاد بی را به 1200 کیلومتر برساند، در اختیار این کشور قرار داد. علاوه بر آن، سایر کشورها نیز در مقاطع مختلف انواع مهمات، خودرو، تجهیزات مخابراتی و ... را در اختیار عراق قرار دادند.
این در حالی بود که چند دفتر وزارتی و شرکت‌های دولتی ایران در کشورهای غربی به ویژه انگلستان به بهانه خرید سلاح برای ایران بسته شد. از سوی دیگر، ایران به طور کامل در تحریم تسلیحاتی، تجهیزاتی و اقتصادی غرب و امریکا بود؛ حتی دولت سوئد برای جلوگیری از فروش قایق موتوری با ظرفیت پایین به جمهوری اسلامی، فشار زیادی به شرکت های سوئدی و مراکز ایرانی در سوئد وارد آورد. همچنین هر بازرگان غربی که احتمال داده می‌شد واسطة خرید برای ایران است، دستگیر می‌شد و تحت فشار قرار می‌گرفت.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ