پرسش :

چرا در فیلم‏هاى ایرانى، رزمندگان آدم ‏هایى بى ‏احساس و بى ‏عاطفه جلوه‏گر مى‏شوند؟ آیا واقعیت چنین بوده است؟

پاسخ :
واقعیت امر در خصوص رزمندگان ایرانى در طول 8 سال جنگ چنین نبوده است و اگر برداشت عمومى از فیلم‏هاى ساخته شده در خصوص جنگ حاکى از بى‏احساسى و بى‏عاطفه بودن رزمندگان باشد، این مسئله بیانگر ضعف کار فیلم نامه نویس‏ها و کارگردان‏ها در ساخت چنین فیلم‏هایى بوده که نتوانسته‏اند شخصیت واقعى رزمندگان را به مخاطب بشناسانند. لذا در پاسخ‏گویى به سؤال فوق باید چند مطلب از یکدیگر تفکیک شود: اگر فیلمى فقط صحنه‏ى جنگ و رویارویى با دشمن را نشان مى‏دهد، درست است که چهره‏ى پرصلابت، جدى، خشن و نیروى قاهره‏ى یک رزمنده را به تصویر مى‏کشد؛ اما اگر فیلمى علاوه بر صحنه‏هاى جنگى، صحنه‏هاى پشت جبهه را نیز به تصویر مى‏کشد و رابطه‏ى اجتماعى یک رزمنده با پدر و مادرش، با فرزند و همسرش و یا دوستانش را نشان مى‏دهد، در آنجا باید لطافت روح و عاطفه و رقت قلب آن رزمنده را به تصویر بکشد، که وجه دیگر شخصیت واقعى آن رزمنده است و اگر در فیلم‏هاى سینمایى و تلویزیونى ساخته شده این بعد به تصویر کشیده نشد، نشان عدم موفقیت آن کارگردان و فیلمساز بوده است.
همچنین مطرح است که فیلم‏هاى ساخته شده درباره جنگ عراق و ایران اغلب جنگى )Action( و بیشتر ناظر بر صحنه‏هاى جنگ و جنبه‏هاى خشن جبهه‏ها بوده است، لذا این ذهنیت تا حدودى طبیعى است که تصور کنند رزمندگان ایرانى داراى روحیه‏هاى خشن و بدون عاطفه بوده‏اند! در حالى که امروزه پس از گذشت یک دهه از جنگ تحمیلى، شاهد ساخته شدن فیلم‏هایى هستیم که روحیات درونى، اخلاقى، عاطفى و در یک کلام روان شناسانه‏ى رزمندگان و ارتباطات اجتماعى آنان را در پشت جبهه‏هاى جنگ نشان مى‏دهد که چگونه داراى طبعى لطیف و روحیه‏اى عاطفى و با احساس هستند.
اما به طور کلى شناخت و دریافت حالات روحى و عاطفى یک رزمنده بر اساس این آیه‏ى قرآنى میسر است که »اشداء على الکفار رحماء بینهم« ؛ یعنى در مقابل دشمن هیچ گونه گذشتى نداشته و خشن و پرصلابت بودند، اما همان فرد سخت و محکم در جبهه‏ها، وقتى یک نفر از عراقى‏ها را به اسیرى مى‏گرفت، آب خودش را و لباس خودش را به او مى‏داد و از بعد رأفت و عاطفه با او برخورد مى‏کرد و تبلیغات سوء عراق در مورد رزمندگان ایرانى و رفتار خشن آنان با اسیران جنگى را از بین برده و آن را خنثى مى‏کرد.
واقعیت امر این بود که رزمندگان ایرانى روحیه‏ى دوگانه‏اى داشتند: در مقابل دشمن سرسخت و خشن و در مقابل دوستان و اقوام در پشت جبهه، نرم و ملایم توأم با عطوفت و مهربانى بوده‏اند و لذا اگر فیلمى ساخته مى‏شود حتما باید هر دو جنبه در آن لحاظ گردد. به قول شهید آوینى، فیلم‏هایى مثل دیده‏بان، انسان و اسلحه، عبور، از جمله فیلم‏هاى سینمایى هستند که داراى فضاى صادقانه بوده و بوى بسیج و پاکى و مهربانى مى‏دهد، چرا که سازندگان آنها خود رزم‏آور و بسیجى بوده‏اند و با جبهه‏ها، انسى غفلت ناپذیر داشتند.
به هر صورت، بى‏احساس و بى‏عاطفه جلوه دادن رزمندگان ایرانى، امرى دور از واقعیت بوده و ناشى از ضعف کارگردانان در ساخت فیلم‏هاى جنگى بوده است و عدم تلفیق صحیح از دو بعد روحى رزمندگان )یعنى خشونت با دشمن و رأفت با دوست( است که موجب به وجود آمدن چنین ذهنیتى در مخاطبین شده است. آنچه به عنوان سند مى‏توان به آن استناد جست، مکتوبات خود رزمندگان است که در قالب کتاب‏هایى نیز چاپ شده مانند، مکاتبات شهید همت با همسرش یا شهید حسین خرازى و سایرین که بیان کننده‏ى روح عرفانى و لطیف آنان در پشت آن چهره‏هاى نظامى و خشن و قاطع آنان در خط مقدم جنگ است. ناگفته نماند که متأسفانه ابعاد روحى و لطافت اخلاقى رزمندگان ما بسیار ناشناخته باقى مانده است.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ