پرسش :

در طول جنگ تحمیلی، شیوه‏ ها و ابزارهاى تبلیغاتى ایران قوى ‏تر بود یا عراق؟ چرا؟

پاسخ :
در مقایسه با عراق، ایران از نظر کمى و کیفى تبلیغاتش براى رزمندگان در جبهه‏ها بیشتر بود . اما باید در نظر داشت، عراق در طول جنگ تنها نبود و عرصه‏ى تبلیغات آن، تنها عرصه‏ى داخل کشور عراق نبود. مشکل کشور ایران از نظر شیوه و ابزارهاى تبلیغى در داخل نبود، بلکه از جنبه‏ى تبلیغاتى و اطلاع رسانى بیشترین مشکل در خارج از کشور و در سطح بین‏المللى بود؛ یعنى نقطه ضعف ما در جنگ، در خارج از کشور بود. زیرا ابزارهایى که در اختیار داشتیم فقط خبر گزارى جمهورى اسلامى بود که مى‏توانست خبرهاى مربوط به جنگ را به خبر گزارى‏هاى متعدد خارجى گزارش کند. اما خبر گزارى جمهورى اسلامى و میزان خبرى که مخابره مى‏کرد در مقایسه با خبر گزارى‏هاى بزرگ و متعدد در جهان و میزان خبرى که آنها در دقیقه تولید مى‏کردند و عمدتا به نفع عراق موضع‏گیرى مى‏کردند، قابل رقابت نبود و پوشش خبرى ما در مقایسه با دشمن بسیار محدود بود. لیکن در داخل کشور، چون اکثر مردم ایران جنگ را فهمیده بودند و آن را یک وظیفه و تکلیف براى خود مى‏دانستند، از نظر حضور و پشتیبانى معنوى و مادى از جبهه‏هاى جنگ مشکل اساسى بروز نمى‏کرد.
عراق این موضوع را به شیوه‏اى دیگر مدیریت مى‏کرد. رژیم عراق این مشکل را در داخل به وسیله‏ى سیستم پلیسى و نظامى خشن حل کرده بود و با خفقان حاکم بر کشور و اعزام‏هاى اجبارى و سایر ترفندها، این ضعف را پوشش داده بود. یعنى ادامه‏ى جنگ در عراق، حاصل تبلیغات و تأثیر آن در داخل عراق نبود بلکه آنها بدون تکیه بر امکانات نظامى خویش در این زمینه ضعف داشتند، لیکن به جبر نظامى و جبر بسته‏ى پلیسى و خفقان شدید، این مسئله را حل کرده بودند. اما از نظر بین‏المللى، موقعیت عراق بهتر بود، زیرا رسانه‏هاى بین‏المللى عمدتا متأثر از کشورها و قدرت‏هاى بزرگى بودند که در آن موقعیت بیشترین حمایت را از عراق مى‏کردند.
اوضاع ایران در داخل بهتر از خارج بود، البته نه به این مفهوم که در داخل نیز شرایط مطلوب را داشت. یقینا در داخل نیز ضعف‏هاى زیادى از نظر تبلیغى وجود داشت. کما اینکه اگر مسئله تبلیغات در طول جنگ و به عنوان مثال روند اعزام به جبهه‏ها بررسى شود، مشاهده مى‏گردد که هر چه ایران به اواخر جنگ نزدیک مى‏شد، از تعداد داوطلبان اعزام به جبهه‏ها کاسته مى‏شد که یکى از علل آن ضعف سیستم و شیوه‏ هاى تبلیغى کشور و همچنین آثار تبلیغات گسترده‏ى بیگانگان بود و قطعا علل متعدد دیگرى نیز در آن نقش داشتند. لذا در داخل نیز تا رسیدن به وضع مطلوب، فاصله‏ى زیادى داشتیم.
در سطح بین‏المللى، عراق قوى‏تر بود، چرا که سیستم تبلیغاتى دشمن به وسیله سیستم‏هاى تبلیغاتى دولت‏هاى بزرگ حامى از او مثل آمریکا حمایت مى‏شد.
به هر حال، در نظام دو قطبى آن زمان - که شوروى و به ویژه آمریکا بر رسانه‏هاى عمده‏ى بین‏المللى چون سازمان‏هاى خبر گزارى تاس، آسوشتیتدپرس و یونایتدپرس اشراف داشتند - اکثر این خبر گزارى‏ها به این دو بلوک وصل بودند و از آنها خط مى‏گرفتند ؛ در آن موقعیت، چون ایران با نظام غیر عادلانه بین‏الملل مشکل داشت و آنها اساس مى‏کردند که اصرار ایران بر تداوم جنگ به نوعى مقابله با آن نظام بین‏المللى است، لذا اخبار عراقى‏ها را بیشتر پوشش مى‏دادند و در مقایسه با ایران، مسائل عراق را از زاویه‏ى مثبت‏ترى نگاه مى‏کردند.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ