پرسش :

نقش معاشرت با صالحان را در تربیت بیان کنید؟

پاسخ :
از عواملى که براى اصلاح و تربیت به آن توجه شده است، معاشرت با صالحان و نیکان است. ما در متون اسلامى بابى داریم با عنوان مجالست. تأثیر مجالست، هم در جهت مثبت و هم در جهت منفى است. مجالست [با] صالحان آثار نیک و مجالست [با] بدان آثار سوء فوق العاده دارد. این امر اجتناب ناپذیر است؛ یعنى انسان، وقتى که مى خواهد با کسى معاشرت بکند [و تصمیم گرفت] از او اثرى نگیرد، باز کم و بیش اثر مى پذیرد. پیغمبر اکرم صلى الله علیه و آله فرمود: «اَلمَرْءُ عَلى دینِ خَلیلِهِ؛ هرکسى به دین دوستش است. مقصود این است که شما اگر کسى را دوست و خلیل بگیرید، با کسى دوست بشوید، دین او را هم پذیرفته اید.
در نهج البلاغه تعبیرى است به این صورت: «مُجالَسةُ اَهلِ الهَوى مُنساةٌ لِلایمانِ؛ نشست و برخاست کردن با مردم هواپرست و غافل از خدا، فراموشى ایمان است. ایشان مى فرمایند: هم نشینى با هواپرستان، فراموش خانه ایمان است؛ یعنى انسان آن جا که برود، اصلاً ایمان را فراموش مى کند. در یکى از آیات قرآن، در سوره طه و ظاهرا خطاب به موسى بن عمران مى فرماید: «فَلا یَصُدَّنَّکَ عَنها مَن لایُؤمِنُ بِها وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَتَردى».1 به موسى بعد از پیغمبرى هشدار مى دهد که مردم بى ایمان مانع تو نشوند. این مانعیت غیر از مانعیت زورى و جبرى است که مثلاً فرعون به زور نگذارد تو کارت را بکنى. چون دنبالش چنین مى آید: «وَ اتَّبَعَ هَواهُ فَتَرْدى»؛ اى موسى! بى ایمان ها تو را از راه به در نکنند که تو هم دنبال هوا بروى و هلاک بشوى. از این آیه استنباط کرده اند که هشدارى به موسى داده اند که مواظب و مراقب تأثیر سوء آدم هاى بد باش. البته معنایش این نیست که از آدم هاى بد کناره بگیر (پس کى را دعوت بکند؟!)، بلکه توجه دادن به آثار بد معاشرت با آدم هاى بد است. بنابراین، این انسان در معاشرت (باید حق انتخاب داشته باشد). این معاشرت اخلاقى غیر از معاشرت معلّم است با متعلّم و غیر از معاشرت مربّى با زیردست خودش است. مقصود، انس گرفتن است. هرکسى در دنیا رفیق دارد، رفیقى که با او انس دارد و معاشر است و باید هم انسان رفیق داشته باشد. انسان براى تربیت و اخلاق خودش در معاشر و انیس و رفیق هم باید [حق] انتخاب داشته باشد.2
پی نوشتها:
1 . طه: 16. پس هرگز نباید کسى که به آن ایمان ندارد و از هوس خویش پیروى کرده است، تو را از [ایمان به] آن باز دارد که هلاک خواهى شد.
2 .تعلیم و تربیت در اسلام، علامه شهید مرتضی مطهری(ره)، صص 387 و 388.
www.irc.ir