پرسش :

در میان همه روشن فکران، اقبال لاهوری، داراى چه ویژگى هایى است؟

پاسخ :
از جمله مزایاى اقبال لاهوری، این است که فرهنگ غرب را مى شناخت و با اندیشه هاى فلسفى و اجتماعى غرب آشنایى عمیق داشت. تا آنجا که در خود غرب به عنوان متفکر و فیلسوف به شمار آمده است. دیگر اینکه با همه آشنایى و شناسایى فرهنگ غرب، غرب را فاقد یک ایدئولوژى جامع انسانى مى دانست. برعکس، معتقد بود که مسلمانان تنها مردمى هستند که از چنین ایدئولوژى برخوردار و بهره مندند. بنابراین، اقبال در عین دعوت به فراگیرى علوم و فنون غربى، مسلمانان را از هرگونه غرب گرایى و شیفتگى نسبت به «ایسم»هاى غربى، برحذر مى داشت.
مزیت دیگر اقبال این است که درگیرى هایى را که محمد عبده گرفتار آنها بوده، در ذهن خود داشته است؛ یعنى یافتن راه حلى که مسلمانان بدون آنکه پا روى حکم یا اصلى از اصول اسلام بگذارند، مشکلات سیاسى و اقتصادى و اجتماعى زمان خود را حل کنند. از این رو، درباره مسائلى از قبیل اجتهاد، اجماع و امثال اینها زیاد مى اندیشید. اقبال، اجتهاد را موتور حرکت اسلام مى شمارد.
از جمله مزایاى اقبال این است که برخلاف دیگر پرورش یافتگان فرهنگ غرب، شخصاً معنویت گراست و از جنبه روحى ـ عرفانى و اشراقى [از] نیرومندى [بالایى] برخوردار است. ازاین رو، براى عبادت، ذکر، فکر، مراقبه، محاسبه النفس و بالاخره سیر و سلوک و معنویت و آنچه امروز آن را «درون گرایى» مى خوانند و احیانا تخطئه مى نمایند، ارزش فراوان قائل است. از جمله مسائلى که در احیاى فکر دینى طرح مى کند، این مسائل است. اقبال، احیاى فکر دینى را بدون احیاى معنویت اسلامى بى فایده مى شمارد.
مزیت دیگر او این است که تنها، مرد اندیشه نبود، مرد عمل و مبارزه هم بود. عملاً با استعمار درگیر [بود] اقبال یکى از پایه گذاران و مؤسسان کشور اسلامى پاکستان است.
مزیت دیگر اقبال قدرت شاعرى اوست. قدرتى که در خدمت اهداف اسلامى او قرار گرفته است. اقبال از نوع شاعرانى است که کواکبى آنها را ستوده و از قبیل: کمیت اسدى و حسان بن ثابت انصارى و دعبل بن على خزاعى (است).1
پی نوشت:
1 .استاد مطهرى و روشنفکران، صص 97 ـ 99.
www.irc.ir