پرسش :

عادت ها چند گونه اند و کدام یک، از عوامل خارجى تأثیر مى پذیرد؟

پاسخ :
عادت ها (دو نوع است) عادت هاى انفعالى و عادت هاى جسمانى (فعلى). عادت هاى انفعالى، عادت هایى است که انسان تحت تأثیر یک عامل خارجى، [کارى] را انجام مى دهد. در عادت هاى جسمانى (فعلى) یا هنرها، ایجاد انس نمى شود، مثل همان خط نوشتن یا راه رفتن که این هم خود یک نوع هنر است. البته هنرى است که چون انسان آن را از اول بچگى یاد گرفته، زیاد به چشم نمى آید.
براى شخصى شعر و نثر را تعریف مى کردند. ابتدا نظم را تعریف کردند و بعد گفتند آن طور که ما صحبت مى کنیم، نثر است. گفت: عجب! ما تا حالا نثر مى گفتیم و نمى دانستیم؟! غرض اینکه عادت هاى فعلى، عادت هایى است که به عامل خارجى ارتباط ندارد، ولى عادت هاى انفعالى، عادت هایى است که انسان تحت تأثیر یک عامل بیرونى است، مثل اینکه سیگار کشیدن براى انسان عادت مى شود؛ یعنى انسان همیشه مى خواهد این دود سیگار به او برسد. عادت هاى انفعالى معمولاً حالت انس براى انسان ایجاد مى کند و انسان را اسیر خود مى کند. تن پرورى ها به آن معنى که قبلاً ذکر شد، غالبا عادت هاى انفعالى است. مثلاً انسان عادت مى کند که روى تشک پرِ قو بخوابد یا مثلاً به غذاى خاصى عادت مى کند، به [گونه اى] که اگر آن غذا به او نرسد، هرچند غذاى دیگر مقوّى باشد، نمى تواند بخورد. این ها عادت هاى انفعالى است که در هر موردى بد است، ولى عادت هاى فعلى را نمى شود به [این] دلیل که عادت است، بد دانست. البته ممکن است به دلیل دیگرى بد باشد، ولى به دلیل اینکه عادت است، نمى توان گفت بد است.
منبع: تعلیم و تربیت در اسلام، علامه شهید مرتضی مطهری(ره)، صص 88 و 89.