پرسش :

چرا در عزاداری ها از حضرت ام‌کلثوم نامی نمی‌برند؟ مگر ام کلثوم نیز مانند حضرت زینب خواهر امام حسین نبوده است؟

پاسخ :
قبل از ورود به بحث لازم است که این مطلب را روشن نماییم تاریخ گواه است و شهادت می‌دهد بارزترین ویژگی شیعه تلاشی است که برای بیان واضح حقیقت بکار می‌برد و هر گونه تعصب را که در مقابل حقیقت قرار می‌گیرد به شدت محکوم می‌کند و در این مسیر صدمات بسیاری را تحمل نموده امّا از آن دست برنداشته است.
در مورد سؤال اگر چه می‌پذیریم که در تاریخ قیام عاشورا و نهضت سید الشهدا آنقدر که نام قهرمان بانوی کربلا حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ برده شده از حضرت ام کلثوم یاد نشده ولی دلایلی وجود دارد. دلایلی مبتنی بر نظریه‌های مختلف (در مورد حضرت ام‌کلثوم چند نظریه وجود دارد) که برای تحلیل بهتر از حقیقت ذیلاً بیان می‌شود.
1.برخی از مورخین اساساً وفات حضرت ام‌کلثوم را قبل از واقعه کربلا می‌دانند ابن سعد نوشته است زید و مادرش ام‌کلثوم هر دو در یک روز مردند و عبدالله بن عمر بر آن دو نماز خواند و در روایت دیگر که از عمار بن ابی عمار مولای بنی هاشم آورده است گوید: سعید بن عاص که در این وقت امیر مدینه بود بر آن دو نماز خواند و سعید بن عاص در سالهای چهل و یک تا پنجاه و شش حکومت داشته است. اگر این روایت را صحیح بدانیم مرگ ام‌کلثوم پس از بازگشت او از کوفه به مدینه و بین سالهای چهل و دو تا پنجاه و شش است و چون در روایتی دیگر نویسند: امام حسن ـ علیه السّلام ـ و امام حسین ـ علیه السّلام ـ دنبال جنازه ام‌کلثوم بودند پس وفات او بعد از سال پنجاهم که سال شهادت امام حسن ـ علیه السّلام ـ است نیست و بین سالهای چهل و دو تا پنجاه محدود می‌شود[1] بنابراین ایشان قبل از داستان کربلا و عاشورا بدرود حیات فرموده‌ است.
2. برخی محققین هم این عقیده را دارند که اصلاً زینب کبری خواهری بنام ام کلثوم ندارد و ام کلثوم کنیه خود حضرت زینب است و زینب و ام کلثوم یک نفر هستند.
یکی از محققین در این باره می‌نوسید:
هر چه بیشتر تحقیق می‌کنم ظن نویسنده بیشتر تقویت می‌شود که ام کلثوم و زینب کبری همان یک شخصیت بوده که دختر فاطمه و عقیله وحی و خواهر حسین بن علی است.
... در جریان فوت صدیقه طاهره نقل شده که حسن و حسین ـ علیهم السّلام ـ در پیش روی مادر بودند، ام کلثوم خود را در ردایی پیچیده و برقعی انداخته دامن کشان می‌آمد و می‌گفت و اماه.
در این خبر از زینب نامی نیست. وی علاوه بر این روایت روایات بسیار دیگری را کنار هم می‌گذارد و در نهایت از مجموع همه آنها نتیجه می‌گیرد ام کلثوم همان زینب کبری است و می‌گوید و این اشتباه به این علت است که زینب ام کلثوم را برخی زینب و ام کلثوم نوشته‌اند.
3. دکتر عائشه بنت الشاطی مصری که از نویسندگان و محققان اهل سنت و فرزند یکی از روحانیون الازهر است در کتاب خود بنام بانوی کربلا زینب دختر زهرا، آنچه که در واقعه عاشورا برای اهل بیت سید الشهدا بعنوان اسراء روی داده را با استفاده از منابع خود که قطعاً تمام یا اکثر آنها از منابع غیر شیعی است آورده است و از حادثه خاصی که ام کلثوم نقش مؤثر و قابل توجهی در آن ایفا کرده سخنی به میان نمی‌آورد ضمن آنکه وی هم شخصیت تاریخی آن حضرت را می‌پذیرد و هم به حیات وی در واقعه کربلا اشاره دارد وی ام کلثوم را زینب وسطی می‌نامد و در موردش از قول برخی مورخین می‌نویسد:
چون که امیر المومنین عمر بن الخطاب کشته شد پس از او زینب (وسطی) با محمد بن جعفر بن ابی طالب ازدواج کرد پس از مرگ محمد بن جعفر، عبدالله بن جعفر او را گرفت و این ازدواج بعد از آن بود که عبدالله زینب کبری را طلاق داده بود ....[2]
امّا ظاهراً ایشان طلاق زینب کبری از عبدالله بن جعفر را نمی‌پذیرد و علت آن را عدم اشاره مورخین و شرح حال نویسان به واقعه طلاق آنها می‌داند.
خلاصه سخن آنکه اولاً در مورد خود شخصیت ام‌کلثوم تردید وجود دارد و اگر هم بپذیریم ایشان بعنوان خواهر حضرت زینب (س) می‌باشد قطعاً نقشی همانند حضرت زینب (س) در واقعه عاشورا نداشته است و مصائب و سختی‌هایی را که حضرت زینب (س) تحمل نموده است، تحمل نکرده است بنابراین بدیهی است که نام حضرت زینب (س) در رأس زنان واقعه کربلا مشاهده می‌شود.
منابع بیشتر برای مطالعه:
1.گام به گام با خطبه‌های کوفه تا شام، جواد حبیبی تبار.
2. حضرت ام‌کلثوم، عبدالامیر نوادزاده.
پاورقی ها:
[1] . سید جعفر شهیدی، زندگانی فاطمه زهرا (س)، نشر فرهنگ اسلامی، زمستان 63، تهران، ص 265.
[2] . عائشه بنت الشاطی، بانوی کربلا زینب دختر زهرا، ترجمه رضا صدر، تهران 1336، سینا، ص 85.
منبع: اندیشه قم