پرسش :

درباره شهادت حضرت زهرا (س)، کیفیت میخ در آن زمان به چه شکلی بوده است؟

پاسخ :
حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ معیار و ترازویی است که ایمان مردم و میزان استقامت آنان در راه هدایت، نیکی،خلوص و اخلاص با آن سنجیده می شود. به وسیله همین معیار، خشنودی خدا و رسولش در خشنودی حضرت زهرا قرار گرفته است و این روایت را شیعه و سنی نقل کرده اند که رسول خدا ـ صلی الله علیه و آله و سلم ـ فرمود: فاطمه پاره من است، هر که او را اذیت کند مرا اذیت کرده و هر که مرا اذیت کند، قطعا خدا را اذیت کرده است. آنچه فاطمه را خشنود کند، مرا خشنود کرده و آنچه او را به خشم آورد مرا به خشم آورده است.[1]
برای روشن شدن کیفیت مسماری که در خانه امیرمومنان علی ـ علیه السلام ـ بود و سینه مبارک حضرت زهرا ـ سلام الله علیها ـ را مجروح کرد،[2] و آیا این جزئی از درب بود یا نه توجه به نکاتی ضروری است:
1. مسمار در لغت: در اصطلاح عرب هر آهنی که به صورت میخ و لوله درآید به آن مسمار می گویند و البته این استعمال در هر کدام از اجناس اسم خاص خود را دارد مثلا مسمار زره، مسمار سر نیزه، مسمار درب، مسمار محمل شتر و... که هر کدام، گاهی عنوان خود را دارند.[3]
به عنوان نمونه به میخ و میله هایی که با آن زره ساخته می شود، حرباء گویند و به میله آهنی سر تیز ظنبوب و مسمار به هر چیزی که از آهن باشد می گویند و برای همین عرب به میخ در مسمار می گوید و در الانوار القدسیه آمده است که مسمار عربی در فارسی به میخ آهنی معروف است.[4] بنابراین در عربی به میخ در مسمار می گویند.
2. استفاده از مسمار در تاریخ: با توجه به اینکه استخراج آهن و ذوب آن و درست کردن اجناس آهنی را با امکانات کم و دستی هم می توان به دست آورد لذا در همه زمان ها مردم از آن استفاده می کردند، مانند ساخت شمشیر، سر نیزه، زره، سپر، کلاه جنگی، زنجیر، چاقو و... که در همه زمان ها بوده و از جمله کاربردهای آهن، ساخت میخ بود و از آن در ساخت قایق و کشتی، در و پنجره و... استفاده می کردند، چنانچه از روایاتی استفاده می شود که حضرت نوح ـ علیه السلام ـ در ساخت کشتی از چوب، لیف خرما و مسمار (میخ آهنی) استفاده می کرد.[5]
در روایتی دیگر آمده است که شخصی نزد امیر مومنان علی ـ علیه السلام ـ آمد و گفت از تعمیرکار در خواستم که در خانه ام را تعمیر کند ولی او با کوبیدن میخ باعث شکسته شدن آن گردید و امیر مومنان علی ـ علیه السلام ـ مرد تعمیرکار را ضامن خسارت دانست.[6]
از این روایات می توان استفاده کرد که در ساخت در از میخ استفاده می شد، بنابراین وجود میخ در صدر اسلام و استفاده از آن در در و پنجره روشن است.
3. شکل مسمار: هر چند نوع و شکل میخ و مسمار در کتب تاریخ یافت نشد (و شاید هم تتبع ما کم بوده باشد) ولی آنچه از نگاه به درهای چوبی می توان استفاده کرد این است که درهای چوبی این گونه بوده که چند تخته را کنار هم می گذاشتند تا به اندازه در مورد نیاز باشد و آنگاه تخته دیگری را افقی روی آنها می گذارند وبا کوبیدن میخ باعث نگه داری تخته های عمودی شده، در درست می شود و سپس آن را با لولا به چارچوب می چسبانند. بنابراین مدل و شکل میخ های درب همان است که امروزه در برخی مراکز به آن مسمار و در برخی موارد نیز مفتول گفته می شود.
4. جزء در بودن میخ: با توجه به اینکه در تاریخ شهادت حضرت زهرا آتش گرفتن در خانه آمده است ممکن است مسماری که تخته های در را به هم وصل کرده بودند بعد از سوختن تخته به سینه حضرت زهرا س اصابت کرده باشد. البته در برخی از مناطق روستایی امروزه نیز از مسمار در ساخت درهای منازل استفاده می شود؛ بنابراین وجود میخ و مسمار در طول تاریخ با وجود تمدن های درخشان بشری چیزی قابل انکار نیست. در عربستان نیز استفاده از این ابزار برای ساخت در و لوازم دیگر بر اساس منابع کهن اثبات شده است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ رنج های حضرت زهرا ، جعفر مرتضی عاملی.
2ـ بیت الاحزان، شیخ عباس قمی.
پاورقی ها:
[1]. ر.ک: ابن شهر آشوب، مناقب آل ابی طالب، نجف، حیدریه، 1376ش، ج3، ص112.
[2]. ابن منظور، لسان العرب، بی جا، نشر ادب الحوزه. چاپ اول. 1405ق، ج1، ص306.
[3]. مسعودی، محمد فاضل، الاسرار الفاطمیه، قم، امیر، دوم، 1420ق، ص126.
[4]. ر.ک: مجمع البحرین، ج3، ص337، ذیل کلمه مسمار، ور.ک: اصفهانی، محمد حسین، الانوار القدسیه، بی جا، موسسه المعارف الاسلامیه، بی تا، ص43.
[5]. مازندرانی، محمد صالح، شرح اصول کافی، بی جا، بی نا، بی تا، ج12، ص398، و ر.ک: طبری، محمد بن جریر، سنی، جامع البیان عن تأویل آی القرآن، بیروت، دارالفکر، 1415ق، ج27،ص 123.
[6]. ر.ک: کلینی، محمد، کافی، تهران، دارالکتب الاسلامیه، چاپ سوم، 1367ش، ج5، ص243، حدیث 9.