پرسش :

در زیارت حضرت فاطمه زهرا آمده است : «السلام علیک یا ممتحنه امتحنک الله الذی خلقک قبل ان یخلقک ...» امتحان قبل از خلقت چطور تصور می شود؟

پاسخ :
بر اساس اعتقادات کلامی و مفاد روایات، ارواح معصومین ـ علیهم السلام ـ سال ها پیش از خلقت ابدان مطهره آن بزرگواران آفریده شده اند. چنان چه در زیارت شریفه جامعه کبیره که از امام هادی ـ علیه السلام ـ نقل شده همه ما می خوانیم: «خلقکم الله انواراً فجعلکم بعرشه محدقین حتی منّ علینا بکم فجعلکم فی بیوت اذن الله ان ترفع و یذکر فیها اسمه...».[1]
خدا شما را (به صورت) انواری آفرید و در اطراف عرش خودش قرار داد تا این که بر ما منت نهاد و شما را (به دنیا انتقال داد) و در خانه هایی قرار داد که امر به رفعت اش فرمود و به ذکر نام خدا در آن فرمان داد. و بر اساس برخی روایات «نور فاطمه ـ سلام الله علیها ـ را هزار سال پیش از آمدنش به دنیا آفرید»[2]
بنابر این آن چه از زیارت آن بانوی مکرمه در روز یک شنبه که به محضر آن حضرت عرض می کنیم: «السلام علیک یا ممتحنة امتحنک الذی خلقک قبل ان یخلقک و کنت لما امتحنک به صابرة...»[3] (سلام بر تو ای آزمایش شده، آن کس که تو را آفرید پیش از آن که تورا خلق کند آزمودت و تو در آن آزمایش بردبار و شکیبا بودی) معلوم می شود این است که آن بزرگوار از ناحیه خداوند متعال مورد آزمایش و امتحان قرار گرفته است پیش از آن که خلق بشود یعنی به دنیا بیاید آن هنگامی که روح آن بانوی جلیله نوری از انوار بوده و خداوند او را سال ها پیش از آفریدن بدن مطهر اش آفرید و بر اساس روایات در اطراف عرش الهی جای داشت.[4] و از آن جا که خداوند متعال عالم به همه امور است، امتحان فاطمه زهرا ـ علیها السلام ـ به جهت اظهار مقام والا و جایگاه حقیقی آن حضرت صورت گرفته است و چون فلسفه عقلایی امتحان اینست که استعداد و قابلیت شخص مورد آزمایش معلوم شود به همین جهت می بینیم خداوند متعال از باب این که خالق عقل می باشد این امتحان الهی را در مورد حضرت فاطمه ـ علیها السلام ـ به اجرا گذاشته و او را امتحان فرموده تا مستودع و حامل اسرار الهیه باشد و این چیزی است که مشیت و اراده الهی آن را در مورد حضرت صدیقه طاهره اقتضا کرده است، و البته درک حقیقت آن فوق فهم بشر است لذا آن بانوی بزرگوار از این امتحان کامیاب و موفق در آمده به گونه ای که مستحق لقب «صابره» شده است.
این که ماهیت این امتحان و این که در چه موضوعی بوده و کیفیت آن چگونه بوده است؟ باید گفت که حقیقت این امور را فقط خدا و ائمه معصومین که حاملان اسرار الهی اند می دانند ولی با این وجود «آن چه از روایات استفاده می شود این است که آن حضرت در مورد تحمّل علم و دانش و امانت الهی مورد امتحان و آزمایش قرار گرفته و خدای متعال او را واجد صابر بر حمل علم و امانت الهی یافته و به همین جهت مستحق حمل اسرار ربّانی گردیده است».[5]
جابر بن عبد الله انصاری از ابی عبد الله ـ علیه السلام ـ نقل کرده است که فرمود: (فاطمه زهرا) «زهرا نامیده شد زیرا خداوند متعال او را از عظمت خودش آفرید... به گونه ای که خدای تعالی درباره ماهیت نور فاطمه به ملائکه می گوید که نص و صریح فرمایش خداوند اینست: آن (فاطمه) نوری از نور من است (که) در آسمانم جا داده ام، از عظمت ام آفریده ام از صلب برترین پیامبرانم او را خارج کردم و از آن نور امامانی را که امر مرا اقامه می کنند و به حق من هدایت می کنند، خارج گردانیدم، و آنان را جانشینان خودم در روی زمین بعد از انقضاء وحی ام قرار دادم».[6]
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ اسرار فاطمیه، محمد فاضل مسعودی.
2ـ شرح زیارت جامعه کبیره، سید عبدالله شبر.
پاورقی ها:
[1] . شیخ صدوق، من لا یحضره الفقیه، ج 2، ص 613، بحار، ج 99، ص 130.
[2] . مسعودی، فاضل، اسرار فاطمیه، ص 54.
[3] . مسعودی، شیخ محمد فاضل، اسرار فاطمیه، ص 54؛ مفاتیح الجنان، شیخ عباس قمی، ص 100.
[4] . همان.
[5] . مسعوی، شیخ محمد فاضل، ص 55.
[6] . همان، ص 83.