پرسش :

چه درسهایی از مشروطه و نهضت ملی شدن صنعت نفت می توان گرفت؟

پاسخ :
با مطالعه­ی نحوه شکل گیری نهضت ها و انقلابها و پیروزی و یا شکست آنها تجربه های آموزنده تجربیات به دست آید که در بهتر شدن آینده و به ویژه در مسیر انقلاب اسلامی موثر خواهد بود .
درسهای مهمّی که می­توان از انقلاب مشروطه و ملی شدن صنعت نفت و انقلاب بزرگ اسلامی گرفت می­توان چنین دسته بندی کرد:
1. پیروی از رهبران مذهبی، در به ثمر نشاندن نهضتها و انقلابها، موثرترین عنصر پیروزی می باشد.
آنچه در مطالعه اوّلیه وقایع دوران مشروطه و صنعت نفت و انقلاب اسلامی ایران به دست می­آید: وجود یک محرک قوی و نیرومند مذهبی است که در پایداری و هدایت تودة عظیم مردمی نقش عمده ای دارد. نیروئی که با اتّحاد آحاد مردم از هر قشر و یا گروهی می تواند اقیانوسی عظیم مردمی ایجاد کرده و با جهت دادن به این اقیانوس انسانی، ریشه­های طاغوت را به لرزه در آورد. شهید مدرس(ره) آیت الله کاشانی(ره) و امام خمینی(ره) نمونه بارزی از این رهبران بزرگ مذهبی بودند.
این موضوع هر چند که در نهضت مشروطه نتیجه مطلوب نداد؛ ولی مقدمه­ای شد برای یک حرکت و انقلابی بزرگ که جهان دو قطبی آن روز را به چالش انداخت. دشمنان اسلام بالاخص دشمنان انقلاب اسلامی در طول استیلای خود بر ممالک مسلمان به این نتیجه رسیده اند که برای تداوم سلطه غاصبانه خود باید با حربة تفرقه و بدگمانی نسبت به رهبران مذهبی، مردم را در مقابل آنان قرار داده تا به مقاصد شوم خود دست یابند؛[1] چرا که آنان ضربه­ای که از رهبران مذهبی چون میرزای شیرازی در تحریم تنباکو و بزرگانی چون شیخ فضل الله نوری و شهید مدرس و آیت الله کاشانی، و حضرت امام خمینی ـ رحمة الله علیه ـ و ..... در نهضتها و جنبش­های اسلامی خوردند را فراموش نخواهند کرد. این خود می­تواند بزرگترین درس و پیام این انقلابها باشد، اقتدار رهبری دینی و نقش هدایتی آنها رساترین پیام برای همیشه تاریخ است.[2]
2. اتکاء به خود و دوری از وابستگی به بیگانگان.
پیام دیگر این نهضتها خود باوری و تقویت اعتقاد به پتانسیل­ها و استعدادهای نهفته در جوامع اسلامی است. کشورهای استعمارگر همیشه کوشیده­اند که کشورهای جهان سوّمی و جوامع اسلامی را به صورت یک جامعه مصرفی و وابسته به بار آورند، تا پس از غارت سرمایه­های ملّی آنان و تبدیل به کالاهای مورد نیاز این جوامع تولیدات خود را به بازارهای کشورهای وابسته گسیل دارند و به شیوه ای جلوی پیشرفت این جوامع را بگیرند.
با مطالعه نهضت ملی شدن صنعت نفت به این نتیجه قطعی می­رسیم که قبل از ملی شدن نفت، ثروت این کشور که متعلق به مردم بود توسط استعمارگران، به غارت می­رفت و این غارت جز عقب ماندگی و وابستگی نتیجه­ی دیگری برای مردم ایران نداشت.[3] با ملی شدن آن، حق به حقدار رسید و روز به روز کارشناسان ایرانی در مسائل نفت مهارت لازم را کسب کردند، تا آنجا که امروزه پالایشگاه­های عظیم نفتی به دست متخصصان ایرانی بدون کمک بیگانگان طراحی و اجرا می شود و اینها مایه­ی سر بلندی و اقتدار یک نظام مذهبی مردمی.
3. پرهیز از مفاسد اخلاقی و تجملات و روی آوردن به یک زندگی الهی.
مفاسد اخلاقی و تجمل گرائی یکی از موانع مؤثر در پیشرفت هر جامعه­ای است و جوامعی که گریبان گیر چنین معضلاتی باشند، نه تنها پیشرفتی نخواهند داشت بلکه آنچه اندوخته­اند از دست خواهند داد.[4]
از تجارب تلخ این نهضتها نیز می­توان درس عبرت گرفت:
1. شناخت قدرت­های سلطه گر و اهداف استعماری آنها:
شناخت حیله­های قدرت­های استعماری و کشف راه­های نفوذی آنها یکی از لوازم مهمّ و ضروری برای مبارزه با آنهاست. با مطالعه سیاست انگلیس در مورد ایران و دخالت آنها در انحراف مشروطه اهداف شوم و پلید آنها روشن و آشکار می­گردد که برای رسیدن به این اهداف از هیچ رفتار غیر انسانی دریغ نکرده و خون­های زیادی ریختند.
استعمارگران برای رسیدن به اهداف خود در بلند مدت کشورهای تحت سلطه به تربیت نیروهای همفکر و حامی خود می­پردازند تا استمرار سلطه­ی آنها آسان باشد.[5]
2. وابستگی بعضی از رهبران به جریان­های نشأت گرفته از تفکّر غرب باعث ایجاد اختناق و اختلاف و دوری از پیش رفت ملت هاست و در نهضت مشروطه این گونه وابستگیها در جریان­های فراماسون و ... دیده می­شود. و افرادی چون تقی­زاده که در ابتداء بعنوان یک کتابفروشی در تبریز نمایان گردید و در دورة اوّل مجلس بعنوان نماینده تبریز برگزیده و راهی تهران شد از همان روزهای اول در مجلس بعنوان فردی تندرو و مشروطه خواه جدّی شناخته شده و با سخنان آتشین خود راه را برای سقوط مشروطه فراهم کرد.[6]
و از اینگونه درسها نه تنها در نهضت­های اسلامی و ایرانی بلکه در نهضت­های مردمی و اصلاح طلبانه سایر ملل نیز نمونه­های فراوان می توان یافت.
امّا نهضت­های اسلامی از جمله نهضت مشروطه و انقلاب اسلامی در تاریخ جهان ثابت کرد که وجود ایمان و باورهای دینی در هر جامعه پیروزی را در پی خواهد داشت و در مقابل دوری از ارزش­های، دینی جز فرومایگی و ذلّت حاصلی نخواهد داشت.
در انقلاب بزرگ اسلامی ایران به رهبری مرجعیّت بزرگ دینی آنچه چشم گیرتر از همه است. توصیة به دین باوری و روی آوردن به کرامات انسانی است و در مقابل نهی از بی توجهی به ارزشهای دینی و پرهیز از امیال شیطانی است و با جامعه‌ی عمل پوشانیدن به این توصیه­ها بود که مردم ایران، آن کرامت و بزرگی خویش را بازیافت، تا آنجا که به یکی از قدرت­های بزرگ جهانی تبدیل شد و خواب خوش استعمارگران را به کابوسی عظیم تبدیل کرد و این درسی بزرگ و پیامی آشکار است.
در انقلاب اسلامی ایران مردم به بزرگترین خواسته­های خود رسیدند، آنچه بیشتر اهمیت دارد حفظ دستاوردهای این انقلاب که ثمره خون پاک شهیدان عزیز است، از جمله این دستاوردها می­توان به موارد زیر اشاره کرد.
1. استقلال و خود اتکائی بدون وابستگی به غرب در همة زمینه­ها
2. پیشرفت­های عظیم در عرصه­های صنعتی و سیاسی و علمی چون شرکت­های بزرگ کشتی سازی، هواپیما سازی، ماشین سازی، فولاد و ... و پیشرفت­های پزشکی و تبدیل شدن به یک قدرت بلا منازع منطقه­ای.
3. اتّحاد و یکپارچگی در زمینه­های مختلف و تأثیر گذاری در خارج از مرزهای جغرافیائی که نشانة بارز آن حزب الله لبنان است که با الگو گیری از انقلاب ایران موفقیت­های بسیار چشمگیری کسب کرده است و .....
امید است که با حفظ این دستاوردها، حرمت خون پاک شهیدان را پاس داریم.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. تاریخ سیاسی معاصر،نویسنده: سید جلال الدین مدنی.
2. دخالت انگلیس در مشروط، نویسنده:رسول جعفریان.
پاورقی ها:
[1] . گروههای سیاسی، در جستجوی راه از کلام، دفتر سیزدهم، مؤسسه انتشارات امیر کبیر، ص 17 و ص 18.
[2] . ر.ک، زارع، عباس، آخرین انقلاب قرن، انتشارات معارف، چاپ اول، 1379هـ .ش، ج 2، ص 45.
[3] . ر.ک، مدنی، سید جلال الدین، تاریخ سیاسی معاصر ایران، قم، دفتر انتشارات اسلامی، ج 1، ص362.
[4] . کبری اسدی مقدم، دیدگاههای فرهنگی امام خمینی ـ رحمة الله علیه ـ انتشارات تصویر گران، 1373 هـ . ش، ص144.
[5] . جعفریان، رسول، دخالت انگلیس در واقعه مشروطه، قم، چاپ خانه دفتر تبلیغات اسلامی، چاپ اول، 1365، ص 29.
[6] . جعفریان، رسول، دخالت انگلیس در واقعه مشروطه، همان، ص 83.