پرسش :

مکر خداوند به چه معنا است؟


پاسخ :
شرح پرسش:
آیه 53 سوره آل عمران می گوید: (یهود با خدا مکر کرد و خدا هم در مقابل به آنها مکر کرد و از همه کس خدا بهتر می تواند مکر کند.) آیا در این آیه خداوند با تفخر از مکاری خود سخن نمی راند؟ مگر مکر چیز بدی نیست.

پاسخ:
برای روشن شدن معنای این آیه باید دید منظور از" مکر الهى" چیست؟
"مکر" در لغت عرب با آنچه در فارسى امروز از آن مى‏فهمیم تفاوت بسیار دارد؛ زیرا در فارسى امروز "مکر" به نقشه‏هاى شیطانى و زیان بخش گفته مى‏شود، در حالى که در لغت عرب هر نوع چاره‏اندیشى را "مکر" مى‏گویند در مفردات" راغب" مى‏خوانیم: المکر صرف الغیر عما یقصده[1]: "مکر این است که کسى را از منظورش باز دارند" (اعم از اینکه منظورش خوب باشد یا بد).
بر این اساس "مکر"در اصطلاح قرآن اختصاصى به نقشه‏هاى شیطانى و زیانبخش که در فارسى امروز در آن استعمال مى‏شود ندارد، و هم در مورد نقشه‏هاى زیانبخش بکار مى‏رود، و هم چاره‏اندیشى‏هاى خوب. به همین دلیل در قرآن مجید گاهى" ماکر" با کلمه" خیر" ذکر شده مانند:" وَ مَکَرُوا وَ مَکَرَ اللَّهُ وَ اللَّهُ خَیْرُ الْماکِرینَ[2] " (خداوند بهترین چاره‏جویان است) و گاهى"مکر" با کلمه "سیئ" آمده‏ است مانند: "وَ لا یَحیقُ الْمَکْرُ السَّیِّئُ إِلاَّ بِأَهْلِه‏[3] " (نقشه و اندیشه بد جز به صاحبش احاطه نخواهد کرد)
منظور آیه مورد بحث که "مکر" را به خدا نسبت مى‏دهد این است که دشمنان "مسیح" با طرحهاى شیطانى خود مى‏خواستند جلو این دعوت الهى را بگیرند، اما خداوند براى حفظ جان پیامبر خود و پیشرفت آیینش تدبیر کرد و نقشه‏هاى آنها نقش بر آب شد.[4]
بنا بر این مکر همیشه و در همه جا بد نیست. هنگامى که این واژه در مورد خداوند بکار مى‏رود به معناى خنثى کردن توطئه‏هاى زیانبار است، و هنگامى که درباره مفسدان بکار مى‏رود به معناى جلوگیرى از برنامه‏هاى اصلاحى است.[5]
پی نوشت:
[1]. المفردات فی غریب القرآن، ص: 772
[2]. آل عمران، 54
[3]. فاطر، 43
[4]. تفسیر نمونه، ج‏2، ص: 567 و566
[5]. تفسیر نمونه، ج‏15، ص: 498
منبع:islamquest.net