پرسش :

حضرت مهدی (عج) علم اهل‌بیت (ع) را چند نوع معرفی نمودند؟

پاسخ :
شرح پرسش:
لطفا این حدیث را شرح دهید. امام زمان (علیه السلام) می‌فرمایند: «عِلْمُنا عَلى ثَلاثَةِ أَوْجُه: ماض وَغابِر وَحادِث، أَمَّا الْماضی فَتَفْسیرٌ، وَأَمَّا الْغابِرُ فَمَوْقُوفٌ، وَأَمَّا الْحادِثُ فَقَذْفٌ فیِ الْقُلُوبِ، وَنَقْرٌ فی الاَْسْماعِ، وَهُوَ أَفْضَلُ عِلْمِنا، وَلا نَبیَّ بَعْدَ نَبِیِّنا؛ علم ما اهل بیت (علیهم السلام) بر سه نوع است: علم به گذشته و آینده و حادث. علم گذشته، تفسیر است؛ علم آینده، موقوف است و علم حادث، انداختن در قلوب، و زمزمه در گوش‌هاست. این بخش، بهترین علم ماست و بعد از پیامبر ما، رسول دیگرى نخواهد بود.»[1]

شرح حدیث:
این عبارت، بخشى از جواب امام زمان (علیه السلام) به سؤال على بن محمّد سمرى درباره‌ى علم امام است.
مرحوم مجلسى(رحمه الله) در مرآة العقول، در تفسیر این سه نوع علم مى‌فرماید:
علم ماضى یعنى علمى که پیامبر اکرم (صلى الله علیه و آله) براى اهل بیت (علیهم السلام) تفسیر کرده‌اند؛ نیز شامل علومى است از وقایع گذشته درباره‌ى انبیا و امّت‌هاى پیشین، و حوادثى که براى آنان اتّفاق افتاده و خبر از شروع امور و عوالم است.
مراد از «غابر»، علومى است که به امور آینده تعلّق مى‌گیرد؛ زیرا، غابر به معناى «باقى» است. مراد از غابر خبرهاى حتمى است که مربوط به آینده‌ى جهان است. و بدین سبب امام آن را به «موقوف» تفسیر کرده اند که علومى که تعلق به آینده‌ى جهان دارد، مختصّ به اهل بیت (علیهم السلام) است. موقوف، یعنى «مخصوص».
مراد از علم حادث، علمى است، که به تجدد احوال موجودات، تجدّد پیدا مى‌کند، و یا تفصیل مجملات است ... مراد از «قذف در قلوب»، الهام الهى بدون واسطه ى ملک است.
مراد از «نقر در اسماع»، الهام الهى است به واسطه‌ى ملک.
دلیل افضلیّت نوع سوم این است که الهام ـ با واسطه یا بدون واسطه ـ به اهل بیت (علیهم السلام) اختصاص دارد.
از آن جا که ادعاى الهام الهى، ممکن است انسان را به توهّم نبوّت بیندازد، حضرت در پایان به این نکته اشاره دارد که پس از پیامبر ما، پیامبرى نخواهد آمد[2].

پی‌نوشت‌ها:
[1]. دلائل الإمامة، ص 524، ح 495 ؛ مدینة المعاجز، ج 8، ص 105، ح 2720.
[2]. ر.ک: مرآة العقول، ج 3، ص136 و 137.

منبع: شرح چهل حدیث از حضرت مهدى(علیه السلام)، على اصغر رضوانى، انتشارات مرکز مدیریت حوزه علمیه قم (1382).